ΘΕΜΑ ΕΚΘΕΣΗΣ (ΛΥΚΕΙΟΥ): ΚΙΝΗΤΟ: ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΗΣ Ή ΔΙΚΤΑΤΟΡΑΣ?

Κινητό: απελευθερωτής ή δικτάτορας

Για τα παιδιά της ψηφιακής εποχής το κινητό τηλέφωνο ήλθε σαν μια φυσιολογική εξέλιξη. Συνηθισμένα να πληκτρολογούν με τα δύο χέρια σε παιχνιδομηχανές, πήραν στη χούφτα τους το κινητό και ανάστησαν τη χαμένη γειτονιά. Οι αποστάσεις μέσα από τους κατακλυσμένους με αυτοκίνητα δρόμους εκμηδενίστηκαν, οι φίλοι βρέθηκαν δίπλα και οι ξένοι «κρατιούνται σε απόσταση» με το να μιλούν σε κάποιον άλλο, όταν δεν θέλουν την προσέγγισή τους. Όσο για το τι λένε; Δεν χρειάζεται κανείς να το ξέρει, οσοδήποτε επιπόλαιο, ερωτικό ή χυδαίο είναι. Το πληκτρολογούν σε γραπτά μηνύματα, χρησιμοποιώντας συντομογραφίες που μόνο οι ίδιοι γνωρίζουν.

Βέβαια, οι ειδικοί φωνάζουν ότι αυτή η ασταμάτητη πληκτρολόγηση σε όλο και πιο λιλιπούτεια πληκτρολόγια μπορεί να οδηγήσει σε κατοπινές σοβαρές μυϊκές βλάβες και στρες… αλλά ποιος πιτσιρικάς τους ακούει; Ένας ολόκληρος «δικός τους» κόσμος χτίζεται μέσα από τις ψηφιακές συσκευές, ένας κόσμος που τροφοδοτείται πλέον καθημερινά από ήχους, τραγούδια, εικόνες, ακόμη και βίντεο ‑ ανάλογα με το βαλάντιο. Μέσα από τον πιεσμένο χωροχρόνο της οθόνης του κινητού τα παιδιά ανακαλύπτουν τρόπους έκφρασης και διαφοροποίησης που αντιστοιχούν σε νέο γλωσσικό ιδίωμα.

Κοινωνιοψυχολόγοι που προσπάθησαν να αποκρυπτογραφήσουν αυτόν τον επικοινωνιακό κυβερνοχώρο ανακάλυψαν ότι τα γραπτά μηνύματα των κινητών είναι πολύ πιο εύγλωττα από ό,τι νομίζουμε και χαρακτηρίζουν τους κατόχους τους: Οι δημιουργικοί τύποι παιδιών χρησιμοποιούν τις πιο καινοτόμες συντμήσεις λέξεων και αργκό, διαμορφώνουν ειδικά τις ρυθμίσεις και τους ήχους του κινητού τους και… το χάνουν εύκολα. Τα παιδιά που έχουν μέλλον ως δάσκαλοι, υπάλληλοι και ναυαγοσώστες είναι ορθογράφοι, γνωρίζουν πάντα πού έχουν το κινητό τους και συνηθίζουν να το μαγκώνουν μεταξύ σαγονιού και ώμου. Όσα έχουν μέλλον σε επαγγέλματα εξουσίας (στρατιωτικοί, νομικοί, πωλητές) χρησιμοποιούν πάντα κεφαλαία γράμματα, δεν κόβουν τις λέξεις, γράφουν με συντομία, έχουν ηχηρά μηνύματα και μιλούν δυνατά στο κινητό μέσα στο λεωφορείο ή στο μετρό. Τέλος, όσα προδιαγράφονται για κοινωνικό έργο (νοσοκόμοι, βρεφοκόμοι) χρησιμοποιούν πάντα μικρά γράμματα, χαμηλώνουν την ένταση του ήχου ή ενεργοποιούν τη δόνηση για να μην ενοχλούν και προσθέτουν στα μηνύματά τους πολλά γραφιστικά συμπληρώματα ‑ όπως χαμογελαστά προσωπάκια.

Οι λόγοι λοιπόν που όλα τα παιδιά θέλουν ένα κινητό είναι για να χτίζουν τον ιδιαίτερο κόσμο τους, να συμμετέχουν σε ιδεατές γειτονιές μέσα από τα δίκτυα, να είναι κοινωνικά καταξιωμένα στα μάτια των συνομηλίκων τους, να κάνουν πλάκα ‑ ή και αντιγραφή ‑ την ώρα του μαθήματος, να ξεφεύγουν από τον διαρκή έλεγχο των γονιών τους. Οι λόγοι που οι γονείς τους σκέπτονται ή προστρέχουν να τους το προμηθεύσουν είναι συνήθως οι… αντίστροφοι. Οι γονείς της δεκαετίας του 2000 μεγαλώνουν τα παιδιά τους σε έναν διαρκώς πιο αγχωτικό και θυμωμένο κόσμο. Ιδιαίτερα οι κάτοικοι του Νότου της Ευρώπης, γεννημένοι στη μονοπολιτισμική παράδοση ενός αγροτοβαρούς κρατισμού, βρέθηκαν να μάχονται με την αβεβαιότητα σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία με βιομηχανικά ωράρια. Το άγχος είναι διάχυτο παντού, η ανασφάλεια επίσης, η αγοραφοβία και η ξενοφοβία θερίζουν. Στην Ελλάδα, όπου ο εκσυγχρονισμός παραδόξως συμπίπτει με την αποβιομηχάνιση, το στρες είναι ακόμη πιο έντονο. Ο «θυμός της κοινωνίας» ξεσπάει καθημερινά με την παραμικρή αφορμή και η παραδοσιακά έντονη αξία της οικογένειας νιώθει διαρκώς και πιο απειλούμενη. Τι πιο φυσικό λοιπόν από το να θέλει ο κάθε γονιός να βρίσκεται άμεσα «κοντά» στο παιδί του, όπου και αν βρίσκεται αυτό, όποια στιγμή και για ό,τι συμβεί;

Αυτό όμως που ακούγεται φυσικό είναι στην ουσία μια νευρωτική αντίδραση, μια προσπάθεια αστυνόμευσης της ζωής των παιδιών, που σε άλλα στοχεύει και σε άλλα οδηγεί. Όπως ήδη είπαμε, τα παιδιά θα κάνουν το παν να μετατρέψουν το κινητό από όργανο ελέγχου σε όργανο απελευθέρωσης. Οι γονείς θα έχουν μεν την ψευδαίσθηση ότι «είναι κοντά», αλλά τα παιδιά θα βρίσκονται όπου θέλουν με όποιον θέλουν και θα επικοινωνούν ανεξέλεγκτα με άτομα που δεν γνωρίζουμε. Αυτό το όργανο που τους δωρίζουμε ως «συσκευή εντοπισμού» γίνεται στα χέρια τους μοχλός αντίδρασης, αποσταθεροποίησης του σχολικού περιβάλλοντος και ανάπτυξης μιας προσωπικότητας που θα αποφεύγει να αντιμετωπίζει τον κόσμο «πρόσωπο με πρόσωπο». Οι ειδικοί σε όλες τις μεγαλουπόλεις του κόσμου τονίζουν ότι το κινητό τηλέφωνο στα παιδικά χέρια μετατρέπεται σε εργαλείο προσβολής των συμμαθητών πίσω από την ανωνυμία μηνυμάτων, αλλά και σε δέλεαρ για βιαιοπραγία και ληστεία εις βάρος των παιδιών που το φέρουν επιδεικτικά.

Τάσος Καφαντάρης, Εφημ. Το Βήμα, 09/11/2003

1. Να γίνει η περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις.

2. «Οι ειδικοί……επιδεικτικά»: Τι εννοεί ο αρθρογράφος με αυτή τη φράση; Να τη σχολιάσετε σε μια παράγραφο 100 λέξεων.

3. “Κοινωνιοψυχολόγοι...προσωπάκια”: Να κάνετε δομική ανάλυση της παραγράφου. Να αναφέρετε τον τρόπο ή τους τρόπους ανάπτυξης της παραγράφου αυτής και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

4. “Αυτό όμως...επιδεικτικά”: Να κάνετε δομική ανάλυση της παραγράφου. Να αναφέρετε τις συνδετικές λέξεις και φράσεις μέσα στην παράγραφο αυτή, καθώς και τη σημασία τους.

5. “Οι λόγοι...συμβεί”: Να αναφέρετε τον τρόπο/ τους τρόπους ανάπτυξης της παραγράφου και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

6. Να βρείτε συνώνυμα στις ακόλουθες λέξεις: κατακλυσμένους, εκμηδενίστηκαν, λιλιπούτεια, χτίζεται, ανασφάλεια.

7. Να γράψετε ένα αντώνυμο στις ακόλουθες λέξεις: κατακλυσμένους, χτίζεται, ανασφάλεια, έντονο, απελευθέρωσης.

8. Στα επόμενα παραδείγματα να αντικαταστήσετε το ρήμα κάνω με άλλα πιο ακριβή κατά περίπτωση :

• Και πού λέτε να κάνετε διακοπές φέτος ;

• Του έκανε ένα δώρο καθαρά συμβολικό.

• Αυτοκίνητα και βιομηχανίες κάνουν θόρυβο στις πόλεις.

• «Την έκανε», μόλις τον αντιλήφθηκα.

• Έπρεπε να δεις πώς έκανε, μόλις έμαθε το ευχάριστο νέο.

Παραγωγή λόγου

Να γράψετε ένα κείμενο που θα δημοσιευτεί στη σχολική σας εφημερίδα, στο οποίο να ερευνάτε τους λόγους για τους οποίους οι νέοι επιλέγουν να χρησιμοποιούν έναν ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα στη χρήση του κινητού τηλεφώνου και ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειες αυτής της ιδιάζουσας γλώσσας.

Επικοινωνιακό πλαίσιο: Άρθρο = τίτλος

Α/ Πρόλογος (1η παράγραφος)

Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, η οποία έχει επηρεάσει αναπόφευκτα πολλούς τομείς του καθημερινού μας βίου. Ειδικά στους νέους, οι πρωτοποριακές αυτές τεχνολογικές συσκευές έχουν επιδράσει σε μεγάλο βαθμό, μεταβάλλοντας έτσι τον τρόπο της γλωσσικής τους έκφρασης και επικοινωνίας. Τα αίτια που έχουν καθιερώσει αυτόν τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα είναι ποικίλα, όπως αντίστοιχα και οι επιπτώσεις αυτού του φαινομένου.

Β/ Κύριο Μέρος

Ζητούμενο 1: Λόγοι (Αίτια) του γλωσσικού κώδικα των νέων

Παραγράφος 1: Πρακτικοί λόγοι

Αυτή γλωσσική διάλεκτος των σύγχρονων νέων που έχει προκληθεί από την υπερβολική χρήση της τεχνολογίας – greekenglish = συνονθύλευμα ελληνικών και αγγλικών, ελληνικές λέξεις με αγγλικούς χαρακτήρες, πληθώρα αγγλικών λέξεων ενώ μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι αντίστοιχες ελληνικές, πάμπολλες συντομογραφίες, εκτεταμένη χρήση εικονιδίων

~ πρακτικότητα και χρηστικότητα ~ ταχύτητα επικοινωνίας και συνεννόησης ~ εξοικονόμηση χρόνου

~ μεγαλύτερη ασφάλεια πίσω από την οθόνη – να νιώθουν πιο ασφαλείς οι σημερινοί νέοι, αλλά δεν μαθαίνουν να εκφράζονται με δυναμισμό και ειλικρίνεια

Παράγραφος 2: Ψυχολογικοί λόγοι

Ολοένα και περισσότερο προβαλλόμενος τρόπος επικοινωνίας και ανταλλαγής απόψεων και συναισθημάτων – μέσα από το διαδίκτυο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που έχουν κερδίσει τεράστιο έδαφος στις δύο τελευταίες δεκαετίες και τη διαφήμιση – Πλύση εγκεφάλου στους νέους

Ξενομανία ~ ενισχύει τη χρήση των αγγλικών λέξεων και χαρακτήρων στην ελληνική γλώσσα, με κίνδυνο τη φθορά της.

Ζητούμενο 2: Συνέπειες

Παράγραφος 1: Γλωσσικές συνέπειες

Εισβολή πολλών ξένων όρων – φθοροποιός δύναμη για την ελληνική

Δουλική μίμηση αυτών των ξένων όρων και όχι τη δημιουργική αφομοίωσή τους μέσα από τη γλώσσα μας – κίνδυνο γλωσσικής φθοράς και υποτίμησης.

Μείωση του λεξιλογικού πλούτου λόγω της υπερβολικής χρήσης των συντομογραφιών, αλλά και των εικονιδίων.

Συντακτικά και γραμματικά προβλήματα – αποτέλεσμα της υπερβολικής λακωνικότητας για εξοικονόμηση χρόνου ~ γλωσσική υποτίμηση

Παράγραφος 2: Κοινωνικές συνέπειες (πώς επηρεάζονται οι νέοι;)

Περιορισμένος γλωσσικός κώδικας ~ περιορίζεται ο λεξιλογικός πλούτος των νέων, άρα να μειώνονται και οι τρόπο έκφρασής τους

Μπορεί να οδηγήσει και σε περιορισμό της σκέψης τους, καθώς γλώσσα και σκέψη συνδέονται ενεργά. ~ κίνδυνος να διαπλαστούν άνθρωποι χωρίς κριτική ικανότητα, ευρείς πνευματικούς ορίζοντες και οξυμμένη σκέψη

Δυσκολία έκφρασης συναισθημάτων ~ μειωμένη συναισθηματική νοημοσύνη και σε προβλήματα κοινωνικοποίησης και σχέσεων – μοναξιά και την απομόνωση, έλλειψη προσωπικών σχέσεων – απρόσωπες σχέσεις ~ φόβος προσέγγισης των άλλων

Δυσκολία έκφρασης απόψεων και επιχειρημάτων ~ δυσχέρεια απόκτησης ενός τεκμηριωμένου και ορθού λόγου ~ προβλήματα διεκδίκησης – παραβίαση θεμελιωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων

Γ/ Επίλογος (1 παράγραφος)

Κινητοποίησης φορέων κοινωνικοποίησης και παιδείας – ειδικά του σχολείου – ενημέρωση εφήβων, αλλά και των οικογενειών τους γι’ αυτό το γλωσσικό και κοινωνικό ζήτημα ~ σχολείο / εκπαιδευτικό σύστημα – επικεντρωθεί στη γλωσσική καλλιέργεια των παιδιών – μέσα από δημιουργικές δραστηριότητες, επαφή με τη λογοτεχνία, καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας κ.ά.