Βασική ορολογία στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια, Αθηνά Μαλαπάνη

ΒΑΣΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΙΛΙΑΔΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑ

ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ:  ΑΘΗΝΑ Ν. ΜΑΛΑΠΑΝΗ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ

Προοικονομία:  Ένα γεγονός που προοικονομείται σημαίνει ότι προετοιμάζεται ο αναγνώστης για να το μάθει στη συνέχεια ή στο τέλος του έργου.

Επική ειρωνεία: Ο ήρωας του ομηρικού έπους βιώνει ένα πρόβλημα, αλλά δεν ξέρει ότι έχει ήδη βρεθεί η λύση του (π.χ. ο Τηλέμαχος ανησυχεί για τον Οδυσσέα, ενώ εμείς οι αναγνώστες ξέρουμε ότι ο Οδυσσέας ζει και θα καταφέρει να γυρίσει στην Ιθάκη).

Άστοχα ερωτήματα: Ερωτήματα που τίθενται από ένα πρόσωπο και έχουν όλα αρνητική απάντηση. Αυτό το μοτίβο απαντά και στο δημοτικό τραγούδι.

Θεϊκή επιφάνεια: Η παρουσίαση ενός θεού με θεϊκό τρόπο, κάπως υπερφυσικό.

Ενανθρώπιση: Η μεταμόρφωση ενός θεού σε άνθρωπο για να συνομιλήσει και να βοηθήσει έναν θνητό.

Μεταμόρφωση: Η αλλαγή ενός θνητού σε μια άλλη μορφή ώστε να μην τον αναγνωρίζουν οι άλλοι κι έτσι, να εξυπηρετηθεί η ποιητική οικονομία (π.χ. ο Οδυσσέας μεταμορφώνεται σε ζητιάνο για να μην τον αναγνωρίσουν οι μνηστήρες).

Αθέατη θεϊκή βοήθεια: Βοήθεια που προσφέρεται από κάποιον θεό σε θνητό, αλλά ο θνητός δεν το καταλαβαίνει.

Αφήγηση σε γ’  πρόσωπο (τριτοπρόσωπη αφήγηση) και σε α’ πρόσωπο (πρωτοπρόσωπη αφήγηση): Τριτοπρόσωπη αφήγηση σημαίνει ότι ο αφηγητής αφηγείται σε γ’  ενικό ή πληθυντικό πρόσωπο και δεν συμμετέχει στην ιστορία, είναι εξωτερικός παρατηρητής. Στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ο αφηγητής αφηγείται σε α’ ενικό ή πληθυντικό πρόσωπο και συμμετέχει και ο ίδιος στα γεγονότα, είναι μέλος της αφήγησης.

Σκηνή: Ένα γεγονός που πραγματοποιείται στην αφήγηση και έχει αρχή, μέση και τέλος. Αντιστοιχεί στην πράξη που υπάρχει στα θεατρικά έργα.

Τυπική σκηνή: Σκηνές – γεγονότα που επαναλαμβάνονται με συγκεκριμένο τρόπο, έχουν ένα συγκεκριμένο τυπικό και τελετουργικό. Π.χ. η τυπική σκηνή της φιλοξενίας ή της αναγνώρισης ενός ήρωα από έναν άλλον. Οι τυπικές σκηνές επαναλαμβάνονται και γι’ αυτό, βοηθούν τον ραψωδό να αποστηθίσει το κείμενό του.

 Τυπικά επίθετα και τυπικές φράσεις (φόρμουλες): Πρόκειται για επίθετα και φράσεις που επίσης επαναλαμβάνονται (είναι μοτίβα δηλαδή) και βοηθούν τον ραψωδό να μάθει απέξω το κείμενό του (π.χ. ὠκύπους Άχιλλεύς).

Παρομοίωση: Πρόκειται για σχήμα λόγου που ένα άτομο, ζώο ή πράγμα φαίνεται να μοιάζει με κάτι άλλο (π.χ. τρέχει γρήγορα σαν λαγός). Οι ομηρικές παρομοιώσεις είναι εκτεταμένες και χωρίζονται σε δύο μέρη, το δεικτικό και το αναφορικό. Το δεικτικό μέρος είναι το πρώτο σκέλος της παρομοίωσης, αυτό που παρομοιάζεται με κάτι άλλο, και το αναφορικό, το δεύτερο μέρος της, αυτό στο οποίο μοιάζει το α’ μέρος.

Επιβράδυνση: Ένα γεγονός περιγράφεται διεξοδικά (αναλυτικά), ενώ δεν θα έπρεπε, με απόρροια την καθυστέρηση της εξέλιξης της αφήγησης. Αυτή η τεχνική κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον των αναγνωστών και επιτείνει την αγωνία τους.

Το σχήμα του αδυνάτου: Αναφέρεται κάτι που δεν μπορεί να γίνει, είναι αδύνατο. Αυτό το σχήμα απαντά και στο δημοτικό τραγούδι.

Νόμος των τριών: Ο αριθμός 3 και τα πολλαπλάσιά του θεωρούνταν μαγικοί στην αρχαιότητα, γι’ αυτό και χρησιμοποιούνταν συχνά στα έπη και γενικώς, στα λογοτεχνικά κείμενα. Η χρήση τους είναι συμβολική, δεν έχει σχέση με τη μαθηματική ακρίβεια.

 Ρητορικές ερωτήσεις: Ερωτήσεις κατά τις οποίες ο ομιλητής δεν περιμένει απάντηση. Χρησιμοποιούνται για να φανερώσουν την έντονη συναισθηματική κατάσταση του ήρωα.