ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

Κεφάλαιο 2ο: Βιολογικές Βάσεις της Συμπεριφοράς
Καθηγήτρια: Αθηνά Μαλαπάνη

Οι ψυχολόγοι που ενδιαφέρονται για τις βιολογικές βάσεις της συμπεριφοράς μελετούν πώς η δομή και οι ποικίλες λειτουργίες του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος επιδρούν και επηρεάζουν και τη συμπεριφορά του ανθρώπου. Ήδη από τον 19ο αιώνα είχε γίνει αποδεκτό ότι τα νοητικά φαινόμενα και η ανθρώπινη συμπεριφορά έχουν άμεση σχέση με τις διεργασίες του εγκεφάλου. Οι νευροψυχολογικές έρευνες και τα αποτελέσματα των πειραμάτων τους ενίσχυσαν αυτήν την προσέγγιση στη μελέτη της συμπεριφοράς και της γενικότερης ψυχολογίας και ψυχοσύνθεσης των ανθρώπων.
Το νευρικό σύστημα αποτελείται από το κεντρικό και το περιφερειακό νευρικό σύστημα.
Το κεντρικό σύστημα αποτελείται από τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό.
Εγκέφαλος: Αποτελείται από 3 εγκεφαλικές περιοχές, τον ρομβοειδή, τον μέσο και τον πρόσθιο εγκέφαλο.
Ρομβοειδής εγκέφαλος: Ελέγχει βασικές λειτουργίες του οργανισμού.
Μέσος εγκέφαλος: Ελέγχει κινητικές και αισθητικές λειτουργίες.
Πρόσθιος εγκέφαλος: Υπεύθυνος για τον έλεγχο των συναισθημάτων και των ψυχολογικών λειτουργιών του ατόμου.
Υπάρχουν 2 εγκεφαλικά ημισφαίρια, το αριστερό και το δεξί. Το αριστερό ελέγχει τις κινήσεις του δεξιού μέρους του σώματος, ενώ το δεξί ημισφαίριο ελέγχει τον έλεγχο του αριστερού μέρους του σώματος.
Και τα δύο ημισφαίρια συνδέονται μεταξύ τους με μια πλατιά ταινία νευρικών ινών που ονομάζεται μεσολόβιο και είναι απαραίτητο για την επικοινωνία των δύο ημισφαιρίων.
Τα εγκεφαλικά ημισφαίρια αποτελούνται από δύο γάγγλια, τον ιππόκαμπο και την αμυγδαλή. Περιβάλλονται από τον φλοιό, όπου εκεί εδράζονται όλες οι ψυχικές λειτουργίες. Σημαντικές είναι οι θεωρίες του Roger Sperry για τα ημισφαίρια.
Το αριστερό ημισφαίριο ελέγχει το γραπτό και προφορικό λόγο και τους μαθηματικούς υπολογισμούς.
Το δεξί ημισφαίριο μπορεί να κατανοήσει μόνο την απλή γλώσσα, η κύρια ικανότητά του φαίνεται να έχει σχέση με τη δομή του χώρου και την αίσθηση των σχημάτων.
Ο φλοιός χωρίζεται σε 4 ανατομικές περιοχές ή λοβούς: τον μετωπιαίο, τον βρεγματικό, τον κροταφικό και τον ινιακό.
Μετωπιαίος λοβός: Υπεύθυνος για την κίνηση και τον προγραμματισμό της μελλοντικής μνήμης.
Κροταφικός λοβός: Υπεύθυνος για τη μνήμη, τη μάθηση και τα συναισθήματα.
Βρεγματικός λοβός: Υπεύθυνος για την απεικόνιση του σώματος και την αφή.
Ινιακός λοβός: Υπεύθυνος για την όραση.
Νωτιαίος μυελός: Μερικές μορφές αισθητήριας επεξεργασίας λαμβάνουν χώρα στον νωτιαίο μυελό, ο οποίος είναι υπεύθυνος για ορισμένες συμπεριφορές χωρίς οδηγίες από τον εγκέφαλο. Οι συμπεριφορές αυτές που δεν ελέγχονται από τον εγκέφαλο, αλλά από τον νωτιαίο μυελό ονομάζονται αντανακλαστικές, καθώς δεν απαιτούν επεξεργασία, συμβαίνουν αυτόματα και χωρίς σκέψη.
Το περιφερειακό αποτελείται από το σωματικό και το αυτόνομο.
Σωματικό νευρικό σύστημα: Αποτελείται από τα κεντρομόλα νεύρα, τα οποία μεταφέρουν πληροφορίες από το δέρμα και τους μυς και γενικά, το εξωτερικό περιβάλλον στο κεντρικό νευρικό σύστημα.
Αποτελείται και από τα φυγόκεντρα νεύρα, τα οποία ακολουθούν την αντίστροφη πορεία των κεντρομόλων, δηλαδή μεταφέρουν πληροφορίες από το κεντρικό νευρικό σύστημα προς το δέρμα και τους μυς.
Αυτόνομο σύστημα: Μεταφέρουν πληροφορίες από τα νεύρα προς τα διάφορα εσωτερικά όργανα του σώματος (π.χ. καρδιά, αναπνευστικό σύστημα, πεπτικό σύστημα κτλ.)
Διακρίνεται σε δύο υποκατηγορίες, το συμπαθητικό και το παρασυμπαθητικό, τα οποία λειτουργούν ανταγωνιστικά.
Νευρώνες: Εκατομμύρια εξειδικευμένα κύτταρα που απαρτίζουν το νευρικό σύστημα. Είναι οργανωμένοι σε ομάδες νευρωνικών δικτύων. Αποτελείται από το κυτταρικό σώμα, τους δενδρίτες και τον νευροάξονα. Η μεταβίβαση πληροφοριών ανάμεσα στους νευρώνες αποτελεί ένα ηλεκτρο-χημικό φαινόμενο.
Η έρευνα για τη λειτουργία του εγκεφάλου διακρίνεται στις ολιστικές και τις εντοπιστικές θεωρίες.
Ολιστική θεωρία: Ο εγκέφαλος λειτουργεί ως ένα αδιαφοροποίητο ενιαίο σύστημα.
Εντοπιστική θεωρία: Ο φλοιός των εγκεφαλικών ημισφαιρίων περιέχει διακριτά κέντρα τα οποία ελέγχουν συγκεκριμένες νοητικές λειτουργίες.
Σήμερα, πιστεύουμε ότι οι πολύπλοκες νοητικές διεργασίες στις οποίες εμπλέκονται πολλαπλά νευρωνικά δίκτυα. Γι' αυτόν τον λόγο, οι σημερινοί νευροεπιστήμονες προσπαθούν να κατανοήσουν και να εντοπίσουν τη λειτουργία των νευρωνικών δικτύων χρησιμοποιώντας απεικονιστικές τεχνικές που καθιστούν δυνατή τη μελέτη του εγκεφάλου, χωρίς τη βλάβη ή την καταστροφή του (π.χ. εγκεφαλογράφημα, υπολογιστική αξονική τομογραφία, τομογραφία μαγνητικού συντονισμού, τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων, η οποία μελετά τον ζωντανό εγκέφαλο κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του).
Νόμος της Μόλις Αντιληπτικής Διαφοράς: Για να διεγερθεί ένας νευρώνα, πρέπει η ένταση του ερεθίσματος να υπερβαίνει μία ελάχιστη τιμή.
Νόμος του Όλου ή του Τίποτα: Το ερεθιζόμενο κύτταρο αντιδρά με όλη την ισχύ που διαθέτει ή δεν αντιδρά καθόλου.

Σημαντικοί εκπρόσωποι
Francis Joseph Gall: Πίστευε ότι καθεμιά από τριάντα πέντε ψυχολογικές λειτουργίες εδράζεται σε ένα ειδικό μέρος του εγκεφάλου και ότι οι εξοχές στο κρανίο έδειχναν ποιες από αυτές ήταν καλύτερα αναπτυγμένες. Η προσέγγιση του Gall είναι γνωστή ως φρενολογία.
Paul Broca (1861) και Κarl Wernicke (1874): Υποστήριξαν την εξειδίκευση των ψυχολογικών λειτουργιών που σχετίζονται με την παραγωγή και την κατανόηση του λόγου.
• «Μιλάμε με το αριστερό ημισφαίριο» (Broca)
• «Μόνο οι απλές αντιληπτικές και κινητικές λειτουργίες μπορούν να εντοπιστούν σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου, ενώ οι πιο πολύπλοκες λειτουργίες της γλώσσας και της σκέψης οφείλονται σε διασυνδέσεις διάφορων εγκεφαλικών περιοχών»(Wernicke). Το ίδιο υποστήριξε και ο Hebb.
Karl Lashley: Μελέτη της μάθησης και της μνήμης μέσα από πειράματα σε ζώα.

Η ανθρώπινη συμπεριφορά και νόηση άλλωστε, είναι αποτέλεσμα μιας μακράς ιστορίας της βιολογικής εξέλιξης του ανθρώπινου είδους. Γι’ αυτό, τα βιολογικά συστήματα του ανθρώπου συνεχώς εξελίσσονται και αναδιαμορφώνονται για να προσαρμοστούν καλύτερα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες του περιβάλλοντος. Έτσι, η κατανόηση της συμπεριφοράς και της νόησης απαιτεί μια εξελικτική προσέγγιση στην πάροδο του χρόνου.
Η εξέλιξη των ειδών -άρα και του ανθρώπου- φαίνεται και αποδεικνύεται από το μέγεθος του εγκεφάλου, το οποίο αυξάνεται. Καθώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος γινόταν μεγαλύτερος, γίνονταν ολοένα και πιο πολύπλοκες οι γνωστικές του διεργασίες και λειτουργίες. Με την πάροδο του χρόνου, η ανάπτυξη του ανθρώπινου εγκεφάλου και της ανθρώπινης σκέψης και νόησης συνετέλεσε στη δημιουργία της γλώσσας και του πολιτισμού. Οι άνθρωποι μαθαίνουν να παραγάγουν πολιτισμό (π.χ. τέχνες και ποικίλες καλλιτεχνικές δραστηριότητες) και να αντλούν ευχαρίστηση από αυτό. Μάλιστα, αναπτύσσονται και οι επιστήμες (π.χ. ιατρική, φαρμακολογία) που βελτιώνουν τη ζωή του ανθρώπου.
Νεοδαρβινική θεωρία: Οι οργανισμοί -άρα και ο άνθρωπος- εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου με κοινό στόχο να μπορέσει να προσαρμοστεί το άτομο στις νέες περιβαλλοντικές συνθήκες. Η επιτυχία αυτού του μηχανισμού αποδεικνύεται από την ύπαρξη της αναπαραγωγής.
Έτσι, προκύπτει ο επιστημονικός κλάδος της Κοινωνιοβιολογίας που μελετά τη γενετική βάση της κοινωνικής συμπεριφοράς έχοντας ως κεντρικό άξονα την ιδέα ότι η κοινωνική συνπεριφορά των ατόμων εξαρτάται από τις γενετικές τους αρχές (το γενετικό τους προφίλ). Ωστόσο, θεωρείται απλουστευτικό να μελετάται η ανθρώπινη συμπεριφορά μόνο με γνώμονα τις γενετικές καταβολές και την κληρονομικότητα και να μην λαμβάνεται υπόψη η επίδραση των ερεθισμάτων και των βιωμάτων που ασκούνται στο άτομο από το περιβάλλον του (οικογενειακό, φιλικό, ευρύτερα κοινωνικό).