Ανάλυση Ραψωδίας Α Ιλιάδας

Ανάλυση Ραψωδίας Α

Διδάσκουσα: Αθηνά Μαλαπάνη, Φιλόλογος

Προοίμιο Ιλιάδας: Πρόκειται για τον πρόλογο της Ιλιάδας. Ξεκινά με επίκληση στη μούσα (Ψάλλε, θεά), γεγονός που αποδεικνύει ότι ο ποιητής είναι θεόπνευστος. Το προοίμιο παρουσιάζει το θέμα της Ιλιάδας, δηλαδή την μῆνιν, τον αστείρευτο θυμό και την οργή του Αχιλλέα προς τον Αγαμέμνονα, γιατί του πήρε το λάφυρό του, τη Βρισηίδα. Αυτό αποτελούσε μεγάλη προσβολή για έναν ομηρικό ήρωα. Το αποτέλεσμα του θυμού και της οργής του Αχιλλέα ήταν να αποσυρθεί από τη μάχη και να χάνουν συνεχώς οι Αχαιοί. Έτσι, υπήρχαν πολλές απώλειες στο στρατόπεδο των Αχαιών. Το προοίμιο αρχίζει και τελειώνει με τον ίδιο τρόπο, την αναφορά στη διαμάχη Αχιλλέα – Αγαμέμνονα ~ σχήμα κύκλου.

Βουλή του Κρονίδη: Η βουλή του Δία ήταν η υπόσχεση που έδωσε στη Θέτιδα, τη μάνα του Αχιλλέα, ότι θα αποκαταστήσει την τιμή του γιου της.

Ο πραγματικός υπαίτιος αυτής της μήνιδος είναι ο Απόλλωνας. Ο Χρύσης, ο ιερέας του θεού Απόλλωνα, ζήτησε πίσω την κόρη του, τη Χρυσηίδα, που ήταν λάφυρο και πολεμικό βραβείο του Αγαμέμνονα δίνοντας ως ανταμοιβή λύτρα. Ωστόσο, ο Αγαμέμνονας τον έδιωξε διαπράττοντας ὕβριν. Έτσι, ο Χρύσης προσεύχεται στον θεό Απόλλωνα να αποκατασταθεί η αδικία που υπέστη από την αγενή και άσχημη συμπεριφορά του Αγαμέμνονα.

Η προσευχή του Χρύση: Ο Χρύσης επικαλείται τον θεό Απόλλωνα για να τον κολακεύσει. Στη συνέχεια, του θυμίζει τις θυσίες που του έχει προσφέρει και τους ναούς που του έχει χτίσει με υποθετικό λόγο για να μην φανεί υπερόπτης και αλαζόνας μπρος στον θεό. Τέλος, του ζητά εκδίκηση για την ὕβριν του Αγαμέμνονα.

Το αποτέλεσμα ήταν ο Απόλλωνας να προκαλέσει λοιμό (θανατηφόρα ασθένεια) στους Αχαιούς και πολλά ζώα, αλλά και άνθρωποι να πεθαίνουν.

Πρώτα πεθαίνουν τα ζώα και μετά οι άνθρωποι από τη θανατηφόρα αυτή ασθένεια ~ σχήμα κλιμάκωσης.  

Ο Αχιλλέας συγκαλεί σε συνέλευση τους στρατιώτες για να διαπιστωθεί για ποιον λόγο έχει ξεσπάσει ο λοιμός και πολλοί από τους Αχαιούς έχουν πεθάνει. Υποτίθεται ότι η Ήρα τού βάζει αυτή τη σκέψη ~ οι θεοί στην Ιλιάδα έχουν ενεργό ρόλο και εμπλέκονται στα ανθρώπινα πράγματα εν αντιθέσει με την Οδύσσεια όπου ο ρόλος των θεών είναι πιο διακριτικός.

Λύση του προβλήματος (Γιατί συμβαίνει ο λοιμός;): Η απάντηση μπορεί να δοθεί μόνο από μάντη ή ιερέα ή ονειροκρίτη (μάντη που ερμηνεύει τα όνειρα) ~ οι άνθρωποι δεν είχαν διαμορφώσει ακόμη την επιστημονική σκέψη και πίστευαν σε μαντείες και όνειρα.

Ωστόσο, ο μάντης Κάλχας διστάζει να πει την αλήθεια, γιατί στην πραγματικότητα, φοβάται την αντίδραση του Αγαμέμνονα κι έτσι, ο Αχιλλέας του υπόσχεται ότι κανείς δεν θα τον πειράξει. ~ Ο όρκος είναι ιερός και απαραβίαστος (πολιτιστικό στοιχείο), άρα σίγουρα ο Κάλχας είναι προστατευμένος από τον Αχιλλέα. Έτσι, αποκαλύπτει την αλήθεια: αιτία του λοιμού είναι η άρνηση και η ὕβρις του Αγαμέμνονα να επιστρέψει τη Χρυσηίδα στον πατέρα της. Αν την επιστρέψει στον Χρύση χωρίς ανταλλάγματα, όλα θα διορθωθούν.

Ο Αγαμέμνονας ξεσπά και τον κατηγορεί ότι πάντα του λέει κακές ειδήσεις. Αναφέρει ότι η Χρυσηίδα είναι ισάξια με τη σύζυγό του στην κλάση (την κοινωνική τάξη), το ανάστημα (την εξωτερική εμφάνιση) και τα έργα (στη σύνεση, είναι μυαλωμένη). ~ Πρότυπο ιδανικής γυναίκας στην αρχαιότητα: ανώτερης κοινωνικής τάξης, όμορφης εξωτερικής εμφάνισης και με σύνεση και λογική στις πράξεις της.

Ωστόσο, ο Αγαμέμνονας βάζει σε προτεραιότητα το κοινό συμφέρον και όφελος, όπως αρμόζει σε κάθε σωστό ηγέτη, και αποφασίζει να επιστρέψει τη Χρυσηίδα στον πατέρα της, αλλά αφήνει να εννοηθεί ότι θα πάρει το λάφυρο του Αχιλλέα, τη Χρυσηίδα.

1^η αντίδραση Αχιλλέα: Λειτουργεί με ψυχραιμία και θάρρος ανταπαντώντας στον Αγαμέμνονα ότι πρέπει να υποστεί αυτήν την απώλεια και όταν πάρουν την Τροία, θα λάβει μεγαλύτερο μερίδιο από τα λάφυρα που θα πάρουν. Ωστόσο, ο Αγαμέμνονας τού ανταπαντά ότι δεν τον ενδιαφέρει αυτή η πρόταση, θα πάρει το λάφυρο του Αχιλλέα ή του Αίαντα ή του Οδυσσέα.

2^η αντίδραση Αχιλλέα: Ο Αχιλλέας ξεσπά βρίζοντας τον Αγαμέμνονα ως πανουργότατο και αγενή. Υποστηρίζει ότι ήρθε να πολεμήσει τους Τρώες για να δοξαστεί και τώρα ο Αγαμέμνονας τού στερεί τη δόξα του και την υστεροφημία του. Έτσι, πιστεύει ότι δεν έχει κανέναν λόγο να μένει στην Τροία και απειλεί ότι θα φύγει και θα γυρίσει πίσω στην πατρίδα του, τη Φθία, και το βασίλειό του για να ζήσει μια ήρεμη ζωή. Ο Αγαμέμνονας απαντά ότι δεν τον ενδιαφέρει και ότι έχει καλύτερους πολεμιστές απαξιώνοντας τον Αχιλλέα και την πολεμική του προσφορά.

3^η αντίδραση του Αχιλλέα: Θυμώνει πάρα πολύ από τα λόγια του Αγαμέμνονα κι έτσι, κάνει απόπειρα δολοφονίας. Ωστόσο, παρεμβαίνει η Αθηνά και τον αποτρέπει δίνοντάς του την υπόσχεση ότι θα τιμηθεί με πάρα πολλά πολεμικά δώρα και λάφυρα. ~ Παρέμβαση της θεάς Αθηνάς ~ ανθρωπομορφισμός της θεάς (σύνηθες στοιχείο στα ομηρικά έπη): Η Αθηνά είναι ορατή μόνο από τον Αχιλλέα ~ αποτελεί επιβράδυνση και αποδεικνύει ότι οι θεοί στην Ιλιάδα έχουν ενεργό ρόλο και εμπλέκονται στα ανθρώπινα πράγματα εν αντιθέσει με την Οδύσσεια όπου ο ρόλος των θεών είναι πιο διακριτικός. Η Αθηνά προοικονομεί την αποκατάσταση της τιμής του Αχιλλέα (προοικονομία).

4^η αντίδραση του Αχιλλέα: Συνεχίζει να απευθύνεται με υβριστικούς χαρακτηρισμούς στον Αγαμέμνονα και τον κατηγορεί ότι εκμεταλλεύεται τους άλλους για να πλουτίζει και να κερδίζει δόξα και εξουσία. Έτσι, αποφασίζει να αποσυρθεί από τη μάχη και να περιμένει στη σκηνή του.

Χαρακτηρισμός Αχιλλέα: Η πρωτοβουλία του να συγκαλέσει σε συνέλευση τους Αχαιούς για την αντιμετώπιση του προβλήματος δείχνει ότι νοιάζεται για το γενικό καλό του στρατεύματος. Το ότι ορκίζεται στον Κάλχαντα ότι θα τον υπερασπιστεί αποδεικνύει ότι έχει θάρρος και γενναιότητα. ~ Οξύθυμος, ευέξαπτος, σε κάποιες περιπτώσεις γίνεται υβριστικός, θρασύς και αγενής. Ωστόσο, είναι εξαιρετικός πολεμιστής, δυναμικός, μαχητικός, διεκδικεί τα δικαιώματά του και τα συμφέροντά του και δεν επιτρέπει σε κανέναν να προσβάλει την τιμή του, όπως πρέπει. Ωστόσο, θα έπρεπε να μπορεί να συγκρατήσει τη δυσαρέσκειά του και να διαχειριστεί τον θυμό του που τον πνίγει. Επιθυμεί να τιμηθεί με τα πολεμικά του κατορθώματα, άρα ενσαρκώνει το πρότυπο του ομηρικού ήρωα. Τέλος, σέβεται τη θεά Αθηνά και την υπόσχεση που του δίνει για την αποκατάσταση της τιμής του, άρα είναι ευσεβής προς τους θεούς και με πολύ σεβασμό.

Χαρακτηρισμός Αγαμέμνονα: Δείχνει ασέβεια απέναντι σε θρησκευτικά πρόσωπα, όπως ο Χρύσης και ο μάντης Κάλχας, άρα δεν δείχνει τον απαιτούμενο σεβασμό στη θρησκεία και τους εκπροσώπους της. Μάλιστα, διέπραξε πολλές φορές ὕβριν προς τα θρησκευτικά αυτά πρόσωπα, αλλά και προς τον Αχιλλέα, γεγονός που αποδεικνύει ότι είναι υβριστής και αλαζόνας, θρασύς και οξύθυμος. Η αντίδρασή του να αρπάξει το λάφυρο του Αχιλλέα αποτελεί δείγμα αυταρχικότητας, αδιάλλακτης συμπεριφοράς και κατάχρησης της εξουσίας του. Είναι υπερόπτης και εγωιστής, γιατί  τον ενδιαφέρει περισσότερο η δική του τιμή ακόμη κι αν προσβάλλει την τιμή κάποιου άλλου στρατιώτη του. Ωστόσο, ένα θετικό στοιχείο είναι ότι δέχεται να επιστρέψει τελικά τη Χρυσηίδα στον πατέρα της παρόλο που τον έχει εξυβρίσει, γιατί βάζει σε προτεραιότητα το κοινό συμφέρον και όφελος, όπως πρέπει να κάνει κάθε σωστός ηγέτης.

Παρέμβαση του Νέστορα: Ο Νέστορας είναι ηλικιωμένος στρατιώτης και πλέον ρήτορας στις συνελεύσεις. Προσπαθεί να κατευνάσει τα πνεύματα λέγοντας ότι και ο Αχιλλέας πρέπει να σέβεται τον Αγαμέμνονα ως ανώτερος που είναι, αλλά και ο Αγαμέμνονας πρέπει να σεβαστεί τον Αχιλλέα και να μην του αρπάξει το πολεμικό του λάφυρο. ~ Επιβράδυνση, χαλαρώνει τη συναισθηματικά τεταμένη ατμόσφαιρα που έχει προκληθεί από τη λογομαχία Αχιλλέα – Αγαμέμνονα.

Χαρακτηρισμός Νέστορα: Πολύπειρος γέροντας, ειρηνοποιός, συνετός, λογικός και μυαλωμένος, εξαιρετικός ομιλητής και ικανότατος ρήτορας, με σεβασμό σε όλους τους στρατιώτες. Ωστόσο, η δράση του δεν έχει κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα.