Σύντομη περίληψη Πλάτωνος, Πρωταγόρας, Διδάσκουσα: Αθηνά Μαλαπάνη, Φιλόλογος Πανεπιστημίου Αθηνών

Σύντομη περίληψη Πλάτωνος, Πρωταγόρας

Διδάσκουσα: Αθηνά Μαλαπάνη, Φιλόλογος Πανεπιστημίου Αθηνών

Ο σοφιστής Πρωταγόρας προσπαθεί να αποδείξει στον Σωκράτη ότι η πολιτική αρετή διδάσκεται και δευτερευόντως ότι οι σοφιστές είναι οι κατάλληλοι για να φέρουν εις πέρας αυτό το έργο. Η αποδεικτική του διαδικασίας ξεκινά με την αφήγηση ενός μύθου, του μύθου του Προμηθέα.

Η χρήση του μύθου είναι μία συνήθη μέθοδο επιχειρηματολογίας και διδασκαλίας. Ο Πλάτων χρησιμοποιούσε τους μύθους ως ενισχυτικό στοιχείο επιχειρηματολογίας σε φιλοσοφικές θεωρίες που είχε ήδη αποδείξει και όχι, ως μοναδικό στοιχείο επιχειρηματολογίας και στήριξης ιδεών και απόψεων. Ο μύθος αποτελεί μία λογοτεχνική κατασκευή με συμβολικό και αλληγορικό χαρακτήρα που μεταδίδεται από γενιά σε γενιά ή αποτελεί κατασκεύασμα του κάθε διανοητή και στοχεύει να εκπαιδεύσει και να παραδειγματίσει τις μάζες των απλών και απλοϊκών ανθρώπων.

Πλεονεκτήματα του μύθου: Σαφής, κατανοητός, με συμβολικό και αλληγορικό περιεχόμενο, με ευθύ λόγο ~  αμεσότητα, παραστατικότητα, γλαφυρότητα και ζωντάνια, παρατακτική σύνδεση και απλή φρασεολογία ~ κατανοητός από το ευρύ κοινό, απλότητα έκφρασης και λεξιλογίου, χαριτωμένο και αφελές ύφος.

Μειονεκτήματα μύθου: Δεν μπορεί μία συμβολική και αλληγορική αφήγηση να στηρίξει μία λογική επιχειρηματολογία για σοβαρά ζητήματα και να εξαγάγει καθολικά συμπεράσματα και καθολικές έννοιες για ηθικά ζητήματα.

Ο μύθος του Προμηθέα απαντά και στη Θεογονία του Ησιόδου (διδακτικό έπος) όπου ο Προμηθέας παρουσιάζεται ως ύπουλος, πανούργος και πονηρός που κλέβει τη φωτιά από τον Δία και την προσφέρει στους ανθρώπους. Η Πανδώρα είναι η τιμωρία της ανθρωπότητας ώστε συνεχώς να αναπαράγονται και να καταλήξουν στη φθορά.

Ωστόσο, στον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου και στον Πρωταγόρα, ο ήρωας είναι δυναμικός και μαχητικός και προβάλλεται ως ευεργέτης της ανθρωπότητας. Χάρη σε αυτόν το ανθρώπινο γένος κατάφερε να επιβιώσει και να εξελιχθεί. Ωστόσο, και στις 2 περιπτώσεις, ο Προμηθέας τιμωρείται λόγω της κλοπής. Τέλος, στον Πρωταγόρα ο Προμηθέας τονίζει την ανάγκη του ανθρώπου για δημιουργία κοινωνιών, καθώς οι σοφιστές ανέπτυξαν αυτό που θα λέγαμε σήμερα κοινωνιολογικά και ανθρωπολογικά ζητήματα.

Δημιουργία των θνητών όντων από χώμα, φωτιά, νερό και αέρα ~ θεωρία που απαντά στους προσωκρατικούς φιλοσόφους και σε πολλά άλλα φιλοσοφικά και θρησκευτικά συστήματα.

• Προμηθέας < Πρό + μήδομαι = αυτός που πρώτα σκέφτεται και μετά ενεργεί
• Επιμηθέας < επί + μήδομαι = αυτός που πρώτα ενεργεί και μετά σκέφτεται και κρίνει τι έκανε

Ο Επιμηθέας μοιράζει τις διάφορες ιδιότητες στα ζώα σύμφωνα με τον νόμο της αναπλήρωσης, δηλαδή η δύναμη του ενός καλύπτει την αδυναμία κάποιου άλλου. Έτσι, ο Επιμηθέας έχει εξασφαλίσει την ισορροπία στο οικοσύστημα.

Η δεινή θέση στην οποία έχει περιέλθει ο άνθρωπος, καθώς είναι γυμνός, ανυπόδητος, χωρίς στρωσίδια, κατοικία και όπλα, επιλύεται από τον Προμηθέα, ο οποίος κλέβει τη φωτιά μαζί με την έντεχνον σοφία από την Αθηνά και τον Ήφαιστο μπαίνοντας λαθραία (κρυφά) στο εργαστήριο όπου και οι δύο φιλοτεχνούσαν. Βασική διαφορά με τους άλλους δύο μύθους του Προμηθέα είναι ότι ο Προμηθέας δεν κλέβει τη φωτιά από τον Δία, γιατί ο Δίας έχει κάτι σημαντικότερο, την πολιτική τέχνη, η οποία δεν μπορεί να κλαπεί, καθώς φυλάσσεται στην κατοικία του Δία στον Όλυμπο και είναι απροσπέλαστη λόγω των τρομερών φυλάκων (άρα είναι κάτι πολύ σημαντικό).

Επιπλέον, ο Προμηθέας δίνει στους ανθρώπους μαζί με τη φωτιά και τις θεωρητικές και κατασκευαστικές γνώσεις που χρειάζονται για την ορθή χρήση της φωτιάς και τη δημιουργία υλικοτεχνικού πολιτισμού. Χωρίς τις θεωρητικές και κατασκευαστικές δεξιότητες, ο άνθρωπος δεν θα μπορέσει να χειριστεί σωστά τη φωτιά και να έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα στον υλικοτεχνικό πολιτισμό του.

Ο άνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας, δηλαδή ανέπτυξε μία σχέση με τους θεούς, διότι:

• Ο Προμηθέας και ο Επιμηθέας, ως Τιτάνες, συνέβαλαν στη δημιουργία του ανθρώπου και της φύση που τον περιβάλλει
• Χάρη στη φωτιά και την έντεχνον σοφία, ο άνθρωπος δημιουργεί υλικοτεχνικό πολιτισμό κι έτσι, αναπτύσσεται και πνευματικά και δημιουργεί και πνευματικό πολιτισμό, όπως η δημιουργία της θρησκείας και της γλώσσας. Άρα, ο άνθρωπος είναι ο πρώτος από τα έμβια όντα που αντιλαμβάνεται την έννοια του θείου και προσπαθεί να το προσεγγίσει μέσα από ναούς, βωμούς και αγάλματα που κατασκευάζει ~ καλλιέργεια της λατρείας.

Πνευματικός πολιτισμός ~ δημιουργία της θρησκείας ~ πνευματική ωριμότητα του ανθρώπου και γλωσσική κατάκτηση ~ η γλώσσα αποτελεί κατασκεύασμα του ανθρώπινου δυναμικού και όχι θείο δώρο στον άνθρωπο.

Σποραδική κατοικία των ανθρώπων με αποτέλεσμα είτε να αφανίζονται από τα άγρια θηρία είτε να προσπαθούν να δημιουργήσουν πολιτείες, αλλά να αδυνατούν να διοικήσουν σωστά κι έτσι, να διαπράττονται αδικίες και να χάνονται από την αλληλοκαταστροφή. Άρα, οι άνθρωποι χρειάζονται την πολιτική τέχνη για να μπορέσουν να συγκροτήσουν ανθρώπινες κοινωνίες και να μην αφανιστούν.

Ο Δίας έδωσε στους  ανθρώπους τους δύο βασικούς άξονες της πολιτικής τέχνης, την αιδώ και τη δίκη.

• Αιδώς = ντροπή, εντροπή, ηθική συστολή για πράγματα που απαγορεύουμε στους εαυτούς μας να κάνουν, ο αυτοέλεγχος και η αυτοπειθαρχία
• Δίκη = δικαιοσύνη, το αίσθημα του δικαίου, η υπακοή σε γραπτούς και άγραφους νόμους που ισχύουν σε κάθε κοινωνία και σε κάθε εποχή

Γενικό συμπέρασμα: Ο άνθρωπος έχει τη φυσική προδιάθεση και την έμφυτη τάση να καλλιεργεί την πολιτική αρετή και τέχνη. Ωστόσο, για να γίνει από δυνάμει ενεργεία αυτή η έμφυτη τάση, πρέπει να εκπαιδευτεί και να καταβάλει προσωπικό αγώνα και προσπάθεια ώστε να μάθει ορθά την πολιτική τέχνη και να την εξασκεί ορθά στο πλαίσιο της πόλεως.