Θούριος του Ρήγα, Ανάλυση Κειμένου (Γ' Γυμνασίου), Αθηνά Μαλαπάνη, Φιλόλογος ΕΚΠΑ

Θούριος του Ρήγα Φεραίου ή Βελεστινλή

Ανάλυση Κειμένου – Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ’ Γυμνασίου

Καθηγήτρια: Αθηνά Ν. Μαλαπάνη, Φιλόλογος Πανεπιστημίου Αθηνών

Ο Θούριος του Ρήγα Φεραίου είναι ένα από τα πιο εμβληματικά επαναστατικά ποιήματα της νεότερης ελληνικής ιστορίας, και αποτέλεσε κάλεσμα για την απελευθέρωση όχι μόνο των Ελλήνων, αλλά και όλων των υπόδουλων λαών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το συγκεκριμένο απόσπασμα που παραθέτεις είναι ιδιαίτερα φορτισμένο με πατριωτισμό, ρητορική εναντίον της σκλαβιάς και έκκληση για ενότητα και επανάσταση. Ας το αναλύσουμε σε επιμέρους θεματικές ενότητες:

1. Η Ζωή στην Καταπίεση και το Δίλημμα της Ελευθερίας

Ως πότε, παλληκάρια, να ζούμεν στα στενά,/μονάχοι, σαν λιοντάρια, στες ράχες, στα βουνά;

Ο Ρήγας απευθύνεται στους αγωνιστές, τους κλέφτες και αρματωλούς, που ζουν απομονωμένοι στα βουνά για να αποφύγουν τον τουρκικό ζυγό. Χρησιμοποιεί τη μεταφορά των λιονταριών, δείχνοντας τη δύναμη και το θάρρος τους, αλλά ταυτόχρονα τη μοναξιά και τον περιορισμό τους. Θέτει το ρητορικό ερώτημα «ως πότε», καλώντας τους να αναλογιστούν αν αξίζει να συνεχίσουν να ζουν απομονωμένοι ή να ενωθούν για να διεκδικήσουν την ελευθερία τους.

Καλλιό 'ναι μίας ώρας ελεύθερη ζωή,/παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά και φυλακή!

Αυτός ο στίχος είναι από τους πιο διάσημους του Θούριου και εκφράζει την απόλυτη αξία της ελευθερίας, ακόμα κι αν αυτή είναι σύντομη. Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: η ζωή χωρίς ελευθερία δεν αξίζει, όσο μακρόχρονη κι αν είναι.

2. Η Μάταιη Εξουσία Υπό τον Τύραννο

Βεζίρης, Δραγουμάνος, Αφέντης κι αν σταθής,/ο Τύραννος αδίκως σε κάμει να χαθής·

Ο Ρήγας τονίζει ότι, ακόμα και αν κάποιος καταφέρει να ανέλθει κοινωνικά ή να αποκτήσει εξουσία υπό το οθωμανικό καθεστώς, αυτή η θέση είναι επισφαλής και χωρίς ουσιαστική αξία. Ο Τύραννος μπορεί να αφαιρέσει αυτή την εξουσία οποιαδήποτε στιγμή, δείχνοντας ότι η πραγματική ασφάλεια και δικαιοσύνη μπορούν να υπάρξουν μόνο μέσω της ελευθερίας.

δουλεύεις όλ' ημέρα σε ό,τι κι αν σοι πη,/κι αυτός πασχίζει πάλιν το αίμα σου να πιη.

Εδώ, ο ποιητής περιγράφει τη σκληρή εκμετάλλευση των υπόδουλων, που εργάζονται αδιάκοπα για να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των καταπιεστών, οι οποίοι συνεχώς επιδιώκουν να τους εξαντλήσουν οικονομικά και σωματικά.

3. Καταγγελία Ενδογενούς Προδοσίας και Αδικίας

O Σούτζος κι ο Μουρούζης, Πετράκης, Σκαναβής,/Γκίκας και Μαυρογένης, καθρέπτης είν' να ιδής.

Αναφορά σε συγκεκριμένα άτομα που ανήκαν στην τάξη των Φαναριωτών, οι οποίοι συχνά κατηγορούνταν για συνεργασία με τους Οθωμανούς ή για εκμετάλλευση του ίδιου του ελληνικού πληθυσμού. Ο Ρήγας χρησιμοποιεί αυτά τα ονόματα ως παραδείγματα για να δείξει πως ακόμα και οι "μεγάλοι" Έλληνες της εποχής δεν ήταν ασφαλείς από την αυθαιρεσία της εξουσίας.

Ανδρείοι καπετάνοι, παπάδες, λαϊκοί,/σκοτώθηκαν, κι αγάδες, με άδικον σπαθί·

Ο Ρήγας τονίζει ότι η καταπίεση και η αδικία δεν κάνουν διακρίσεις: τόσο οι γενναίοι καπετάνιοι όσο και οι απλοί πολίτες και ιερείς έπεσαν θύματα της τουρκικής τυραννίας. Αυτό ενισχύει την ιδέα ότι κανείς δεν είναι ασφαλής και όλοι πρέπει να ενώσουν τις δυνάμεις τους.

4. Έκκληση για Ενότητα και Καθιέρωση Νόμου

οι Νόμοι να 'ν' ο πρώτος και μόνος οδηγός,/και της Πατρίδος ένας να γένη αρχηγός·

Αφού επισημάνει τα δεινά της σκλαβιάς και της αδικίας, ο Ρήγας προτείνει ένα όραμα για το μέλλον: μια οργανωμένη πολιτεία με σεβασμό στους νόμους και μια ενωμένη ηγεσία. Η αποφυγή της αναρχίας θεωρείται εξίσου σημαντική με την απελευθέρωση από την τυραννία.

γιατί κι η αναρχία ομοιάζει την σκλαβιά·/να ζούμε σαν θηρία είν' πλιο σκληρή φωτιά.

Η έλλειψη οργάνωσης και συντονισμού μπορεί να οδηγήσει σε χάος, που είναι εξίσου επιβλαβές με την τυραννία. Ο Ρήγας τονίζει την ανάγκη για συνοχή και στρατηγική στην επανάσταση.

5. Ο Όρκος της Απελευθέρωσης

«Ω Βασιλεύ του Κόσμου, ορκίζομαι σε Σε,/στην γνώμην των Τυράννων να μην ελθώ ποτέ!

Το απόσπασμα κορυφώνεται με τον ιερό όρκο των πατριωτών. Ο όρκος αυτός είναι μια δέσμευση απέναντι στον Θεό και την Πατρίδα για αφοσίωση στον αγώνα και απόρριψη κάθε μορφής συνεργασίας με τον εχθρό.

Κι αν παραβώ τον όρκον, ν' αστράψ' ο Oυρανός/ και να με κατακάψη, να γένω σαν καπνός!»

Η τελική κατάρα σε περίπτωση παραβίασης του όρκου δείχνει τη σοβαρότητα και το ιερό βάρος που δίνεται στην επαναστατική υπόσχεση. Η υπέρβαση της προσωπικής ασφάλειας και η απόλυτη δέσμευση στο κοινό καλό είναι βασικό στοιχείο του αγωνιστικού πνεύματος του Ρήγα.

Συμπέρασμα

Ο Θούριος αποτελεί ένα από τα πρώτα κείμενα της ελληνικής επαναστατικής ρητορικής, που εμπνέει όχι μόνο για τη ρητορική του δύναμη, αλλά και για το όραμά του για μια δίκαιη κοινωνία βασισμένη στους νόμους και την ενότητα. Το απόσπασμα που παραθέτεις αναδεικνύει την ανάγκη για θυσία, την αξία της ελευθερίας και την απόρριψη της υποδούλωσης, ακόμα και αν αυτή συνοδεύεται από εξωτερικά προνόμια.