Ελισάβετ Μαρτινέγκου, Αυτοβιογραφία: Ανάλυση κειμένου Γ’ Γυμνασίου Καθηγήτρια: Αθηνά Ν. Μαλαπάνη, Φιλόλογος Πανεπιστημίου Αθηνών

Περιληπτική προσέγγιση του κειμένου – Βασικός θεματικός άξονας: Αυτό το απόσπασμα από την Αυτοβιογραφία της Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου είναι ένα συγκλονιστικό δείγμα του πνευματικού και κοινωνικού αδιεξόδου και της καταπίεσης που βίωναν οι γυναίκες στην προεπαναστατική και μετεπαναστατική Ελλάδα.

Από τη μία, η αφηγήτρια εκφράζει τον ενθουσιασμό της για την Ελληνική Επανάσταση του 1821, την οποία βλέπει ως αγώνα για την ελευθερία, τη θρησκεία και την πατρίδα. Όμως, γρήγορα έρχεται αντιμέτωπη με την πικρή πραγματικότητα: ως γυναίκα δεν της επιτρέπεται να συμμετάσχει, παρά μόνο να προσεύχεται για τη νίκη των Ελλήνων. Από την άλλη, το δεύτερο μέρος του αποσπάσματος αναδεικνύει τον εγκλεισμό της μέσα στο σπίτι και την καταπίεση που υφίσταται από την οικογένειά της. Η άρνησή της να παντρευτεί και η αδυναμία της να αποσυρθεί σε μοναστήρι την καταδικάζουν σε μια ζωή εγκλωβισμένη στην πατρική εξουσία, χωρίς ελευθερία ή κοινωνική ζωή, ψυχαγωγία και διασκέδαση.

Είναι ιδιαίτερα συγκινητικός ο τρόπος που μιλά για τα βιβλία της, σαν να είναι παιδιά της, που φοβάται ότι θα καταστραφούν από την αμάθεια και την περιφρόνηση των γύρω της. Το απόσπασμα αποτυπώνει με δραματικό τρόπο την απογοήτευση, τη μοναξιά και την απόγνωση της συγγραφέα, η οποία επιθυμεί να αφήσει ένα πνευματικό αποτύπωμα, αλλά βλέπει την κοινωνία να της στερεί αυτήν τη δυνατότητα.

Ανάλυση του αποσπάσματος από την Αυτοβιογραφία της Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου

Η Αυτοβιογραφία της Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου (1801-1832) είναι ένα από τα πρώτα έργα που γράφτηκαν από Ελληνίδα συγγραφέα και αποτελεί σημαντική μαρτυρία για τη θέση της γυναίκας στην ελληνική κοινωνία του 19ου αιώνα. Το συγκεκριμένο απόσπασμα είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικό για τις αντιλήψεις, τις επιθυμίες και τους περιορισμούς που βίωνε η συγγραφέας.

1. Το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο

Το απόσπασμα τοποθετείται χρονικά στο 1821, τη χρονιά της Ελληνικής Επανάστασης. Η Μουτζάν-Μαρτινέγκου ζει στη Ζάκυνθο, που ήταν τότε υπό βρετανική κυριαρχία και δεν συμμετείχε άμεσα στην επανάσταση. Ωστόσο, τα νέα της εξέγερσης προκαλούν έντονα συναισθήματα στην αφηγήτρια, η οποία επιθυμεί να συμμετάσχει, αλλά συνειδητοποιεί πως, ως γυναίκα, δεν της επιτρέπεται.

Η κοινωνία της εποχής ήταν αυστηρά πατριαρχική, με τις γυναίκες να θεωρούνται κατώτερες από τους άνδρες και να είναι αποκλεισμένες από τη δημόσια ζωή, την εκπαίδευση και την ελεύθερη σκέψη. Ο ρόλος τους περιοριζόταν στον γάμο και την οικογενειακή ζωή, κάτι που η συγγραφέας απορρίπτει, επιθυμώντας μια πνευματική και ανεξάρτητη ύπαρξη.

2. Οι βασικοί θεματικοί άξονες του αποσπάσματος

Α. Ο ενθουσιασμός για την Ελληνική Επανάσταση και η απογοήτευση της αφηγήτριας

Η αφήγηση ξεκινά με την είδηση της επανάστασης, που μεταφέρει ο δάσκαλος της αφηγήτριας, Θεοδόσιος Δημάδης. Η ίδια αντιδρά με ενθουσιασμό, νιώθοντας το «αίμα της να ζεσταίνει» και επιθυμώντας να αγωνιστεί για την ελευθερία της Ελλάδας.

Όμως, αμέσως μετά έρχεται η απογοήτευση: βλέπει γύρω της τους τοίχους του σπιτιού της, τα «μακρά φορέματα της γυναικείας σκλαβίας» και θυμάται ότι είναι γυναίκα, Ζακυνθινή, και επομένως αποκλεισμένη από κάθε μορφή δράσης. Αυτή η στιγμή είναι χαρακτηριστική του προσωπικού και συλλογικού αδιεξόδου των γυναικών της εποχής, που έβλεπαν τον κόσμο να αλλάζει, αλλά οι ίδιες παρέμεναν δέσμιες της ανδρικής κυριαρχίας.

Β. Η σύγκρουση με την οικογένεια και η κοινωνική καταπίεση

Στο δεύτερο μέρος του αποσπάσματος, η συγγραφέας περιγράφει τον προσωπικό της εγκλεισμό. Δεν της επιτρέπεται ούτε να παντρευτεί με δική της επιλογή ούτε να αποσυρθεί σε μοναστήρι, όπως θα επιθυμούσε. Έτσι, βρίσκεται σε μια βασανιστική κατάσταση, αναγκασμένη να ζει για πάντα μέσα στο σπίτι της, χωρίς δικαίωμα στην εκπαίδευση, την κοινωνική ζωή ή την πνευματική ελευθερία.

Ο φόβος της να παντρευτεί έναν άνδρα που θα τη βλέπει ως σκλάβα είναι ενδεικτικός της θέσης των γυναικών στην ελληνική κοινωνία. Ο πατέρας της και οι άνδρες συγγενείς της έχουν απόλυτο έλεγχο στη ζωή της, και η ίδια δεν έχει καμία δυνατότητα να καθορίσει το μέλλον της.

Γ. Το αδιέξοδο και η υπαρξιακή κρίση

Η κορύφωση του αποσπάσματος έρχεται όταν η αφηγήτρια συνειδητοποιεί πως η μοίρα της είναι να πεθάνει χωρίς να έχει προσφέρει τίποτα στον κόσμο. Η επιθυμία της να κάνει «κάτι καλό» στη ζωή της, να αφήσει το δικό της αποτύπωμα, συγκρούεται με την πραγματικότητα της καταπίεσης.

Ειδικά η αναφορά στα βιβλία της είναι ιδιαίτερα συγκινητική: τα αντιμετωπίζει σαν παιδιά της, τα οποία φοβάται πως θα καταστραφούν από την αμάθεια και την περιφρόνηση του αδελφού της. Η πνευματική της παραγωγή, οι σκέψεις και οι ιδέες της κινδυνεύουν να χαθούν, όπως και η ίδια, μέσα σε μια κοινωνία που δεν επιτρέπει στις γυναίκες να δημιουργούν και να εκφράζονται.

3. Συμβολισμοί και γλωσσική ανάλυση

Η Μουτζάν-Μαρτινέγκου χρησιμοποιεί έντονες εικόνες και μεταφορές για να εκφράσει τον εγκλεισμό και την απόγνωση της.

• «Τα μακρά φορέματα της γυναικείας σκλαβίας»: Συμβολίζει τους κοινωνικούς περιορισμούς που εμποδίζουν τη γυναίκα να δράσει ελεύθερα.
• «Το σπίτι θα μου προξενήσει γλήγορον και κακόν θάνατον»: Εδώ το σπίτι παύει να είναι χώρος προστασίας και γίνεται φυλακή.
• «Τα μαύρα μου συγγράμματα»: Τα βιβλία της παρομοιάζονται με παιδιά που θα καταστραφούν, εκφράζοντας την απώλεια της πνευματικής δημιουργίας.

Η γλώσσα της είναι ιδιαίτερα εκφραστική, με μακροσκελείς προτάσεις που αποδίδουν τον συναισθηματικό της κόσμο και την εσωτερική της πάλη. Η χρήση της καθαρεύουσας με στοιχεία λαϊκής γλώσσας αντανακλά το ύφος της εποχής.

4. Συμπεράσματα

Το απόσπασμα της Αυτοβιογραφίας είναι ένα συγκλονιστικό κείμενο που αποκαλύπτει:

• Την καταπίεση που βίωναν οι γυναίκες στην Ελλάδα του 19ου αιώνα.
• Την επιθυμία μιας νέας, μορφωμένης γυναίκας να συμβάλει στην κοινωνία, αλλά και την αδυναμία της να το κάνει λόγω των περιορισμών του φύλου της.
• Την εσωτερική της σύγκρουση ανάμεσα στο όραμα της για μια ελεύθερη και πνευματική ζωή και την πραγματικότητα της κοινωνικής καταπίεσης.

Η Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου θεωρείται πρωτοπόρος της γυναικείας λογοτεχνίας στην Ελλάδα, και το έργο της αποτελεί έναν από τους πρώτους φεμινιστικούς προβληματισμούς στη νεοελληνική γραμματεία. Η Αυτοβιογραφία της δεν είναι απλώς μια προσωπική εξομολόγηση, αλλά μια καταγγελία της κοινωνικής αδικίας και μια κραυγή για ελευθερία, που παραμένει επίκαιρη μέχρι και σήμερα.

Πηγές:

• Νεοελληνική Λογοτεχνία, Γ’ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, Αθήνα.
• ChatGPT