Ανάλυση Ραψωδίας Π Ιλιάδας (Πατρόκλεια)

Ανάλυση Ραψωδίας Π Ιλιάδας

Αθηνά Μαλαπάνη, Φιλόλογος

Πατρόκλεια: Αριστεία και Θάνατος του Πατρόκλου ~ Εξυπηρετεί την ποιητική οικονομία, γιατί ο θάνατος του Πατρόκλου αποτελεί το βασικότερο κίνητρο για τον Αχιλλέα ώστε να επιστρέψει στη μάχη, να πολεμήσει και να αποκατασταθεί η τιμή του, όπως επεδίωκε. Έτσι, εκπληρώνεται και η υπόσχεση του Δία στη Θέτιδα, ότι δηλαδή θα την βοηθήσει να δει τον γιο της ξανά τιμημένο με το κλέος και τη δόξα που του αξίζει.

Ηθική τύφλωση, τύφλωση του νου του ήρωα, με αποτέλεσμα να κάνει πράξεις που υπερβαίνουν τα ανθρώπινα όρια, η λεγόμενη ύβρις. Η ύβρις επιφέρει τη νέμεσιν, δηλαδή την τιμωρία των θεών, και ακολουθεί η τίσις, δηλαδή η τιμωρία από τους θεούς.

Ηθική τύφλωση του ήρωα - ὕβρις – νέμεσις (οργή των θεών) – τίσις (τιμωρία από τους θεούς)

Έτσι κι εδώ, ο Πάτροκλος δεν υπακούει στις εντολές του Αχιλλέα να μην πλησιάσει στα τείχη της Τροίας, πολεμά ριψοκίνδυνα παρασυρμένος από τις συνεχείς νίκες του, με αποτέλεσμα να πεθάνει. ~ Προοικονομία του θανάτου του Πατρόκλου.

Για τον θάνατο του Πατρόκλου ευθύνεται η μοίρα του, καθώς πρέπει να πεθάνει για να δοθεί το κίνητρο στον Αχιλλέα να επιστρέψει στη μάχη και να δοξασθεί. Εντούτοις, ευθύνεται και ο ίδιος ο Πάτροκλος και όχι μόνο η μοίρα ή οι θεοί λόγω της ανευθυνότητάς του και της ανωριμότητάς του, αλλά και της ύβρεώς του να αλώσει την Τροία αδιαφορώντας για τις εντολές του Αχιλλέα και τα προειδοποιητικά σημάδια του Απόλλωνα.

Ρητορικές ερωτήσεις και απεύθυνση του ομηρικού ποιητή στον Πάτροκλο = συναισθηματική ένταση, αμεσότητα, γλαφυρότητα, παραστατικότητα και ζωντάνια, τόνος συμπόνοιας προς τον άδικο και πρόωρο χαμό του Πατρόκλου ώστε να εξυπηρετηθεί η ποιητική οικονομία.

Στ. 694-699: Κατάλογος θυμάτων - αριστεία Πατρόκλου ~ θυμός του αντιπάλου ~ Απόλλωνα, με αποτέλεσμα να αναχαιτίσει τη θριαμβευτική πορεία του στη μάχη ~ Προοικονομία θανάτου του Πατρόκλου.

Στ. 701-710: Ύβρις Πατρόκλου, καθώς προσπαθεί να αλώσει την Τροία παρά τις εντολές του Αχιλλέα. - Αναχαιτίζεται από τον Απόλλωνα, ο οποίος τον προειδοποιεί για τις αρνητικές συνέπειες της ορμητικότητας και της παρορμητικότητάς του. - Προοικονομία θανάτου Πατρόκλου.

Ευθύς λόγος Απόλλωνα: Αμεσότητα, παραστατικότητα, δραματικότητα, γλαφυρότητα και ζωντάνια - Κύρος των εντολών του θεού

Στ. 715-720: Ο Απόλλωνας ενθαρρύνει και εμψυχώνει τον Έκτορα προτρέποντάς τον να μην δειλιάζει και να αντιμετωπίσει τον Πάτροκλο. Είναι μεταμορφωμένος στον Άσιο, μια συνήθης ομηρική τεχνική (μεταμόρφωση θεών) για να επεμβαίνουν οι θεοί στη ζωή των θνητών. Η μορφή αυτή υποτίθεται ότι έχει συγγενική σχέση με τον Πάτροκλο, με αποτέλεσμα να μπορεί να τον πείσει καλύτερα.

Στ. 721-725: Ευθύς λόγος Απόλλωνα = αμεσότητα και δραματικότητα, σπουδαιότητα των εντολών του θεού για την πειθώ και την ενθάρρυνση του Έκτορα για να αντιμετωπίσει με σθένος τον Πάτροκλο

Στ. 731-732: Ο Έκτορας έχει βασικό στόχο τον Πάτροκλο = προοικονομία του θανάτου του Πατρόκλου

Στ. 745-750: Ομηρική παρομοίωση ~ Η πτώση του νεκρού Κεβριόνη από το άρμα του παρομοιάζεται με την πτώση ενός βουτηχτή στο πέλαγος για να ψαρέψει. Πρόκειται για ύβρις και ειρωνική και σαρκαστική συμπεριφορά του Πατρόκλου, που προοικονομεί και τον δικό του θάνατο.

Στ. 751-754: Ομηρική παρομοίωση ~ Ο Πάτροκλος ξεχύνεται στη μάχη με ορμητικότητα, μαχητικότητα και δύναμη λιονταριού.

Στ. 758-759: Ομηρική παρομοίωση παρμένη από τον φυσικό κόσμο - Οι δύο ήρωες - πρωταγωνιστές παλεύουν για το σώμα του νεκρού Κεβριόνη με την ορμητικότητα και το πάθος δύο πεινασμένων λιονταριών που διεκδικούν ένα σκοτωμένο ελάφι. Το σώμα του νεκρού Κεβριόνη, αλλά και κάθε ήρωα, δεν πρέπει να περάσει στο αντίπαλο στρατόπεδο, γιατί θα υφίσταντο σκύλευση (αφαίρεση των όπλων) και ενδεχομένως και υβριστική συμπεριφορά και κακοποίηση.

Στ. 761: Αναφορά στον χαλκό = αναχρονισμός - Όπλα = πολιτιστικά στοιχεία

Στ. 765-771: Εκτεταμένη ομηρική παρομοίωση από τον φυσικό κόσμο ~ Η ορμητικότητα και το πάθος της μάχης ανάμεσα στα δύο αντίπαλα στρατόπεδα παρομοιάζεται με δύο αντίθετους ανέμους που λυσσομανούν σε ένα δάσος με πυκνή και πλούσια βλάστηση προκαλώντας του την ανάλογη φθορά. ~ Αμεσότητα, δραματικότητα, γλαφυρότητα.

 Στ. 772-775: Παθητική φωνή και σύνταξη = έμφαση στη μάχη και τη σφοδρότητά της ~ Πολιτιστικά στοιχεία - όπλα της εποχής

Στ. 806-817: Β' στάδιο ~ Ο Πάτροκλος δέχεται την επίθεση του Εύφορβου, ο οποίος συνεχίζει να τον φοβάται, αν και άοπλος, με αποτέλεσμα να μην μείνει να τον αντιμετωπίσει, αλλά δειλιάζει και φεύγει.

Στ. 780: Οι Αχαιοί δεν πρέπει να κερδίσουν. Η ήττα τους είναι μοιραία, γιατί πρέπει να εξυπηρετηθεί η ποιητική οικονομία και να δοθεί το κίνητρο στον Αχιλλέα να επιστρέψει στη μάχη και να αποκατασταθεί η αμαυρωμένη τιμή του. Το κίνητρο αυτό θα είναι ο θάνατος και η απώλεια του αγαπημένου του φίλου, του Πατρόκλου, που θα επέλθει από τον Έκτορα.

Στ. 781-782: Σκύλευση Κεβριόνη

Στ. 783-806: Α' στάδιο του θανάτου του Πατρόκλου ~ Προοικονομία: Ο Απόλλωνας επιτίθεται ύπουλα και πισώπλατα στον Πάτροκλο, τον τρομάζει, τον ακινητοποιεί και τον αφοπλίζει, με αποτέλεσμα ο Πάτροκλος να μείνει εκτεθειμένος και γυμνός, εντελώς απροστάτευτος στον εχθρό.

Στ. 806-815: Στάδιο Β΄: Επίθεση Εύφορβου στον Πάτροκλο - Δεν μένει να τον αντιμετωπίσει, αν και άοπλος, αλλά δειλιάζει και φεύγει μακριά.

Στ. 816-823: Γ' Στάδιο ~ Ο Έκτορας σκοτώνει τον Πάτροκλο αφού είναι ένας εύκολος στόχος, άοπλος, τραυματισμένος, αιμόφυρτος και απροστάτευτος.

 Στ. 793-800: Ο Έκτορας φορά το κράνος του Αχιλλέα = ύβρις, αλαζονική συμπεριφορά και προοικονομία του δικού του θανάτου

Η σταδιακή εξόντωση του Πατρόκλου και η ανάγκη της ύπουλης επίθεσης του θεού για την ακινητοποίηση, τον αφοπλισμό και την αναχαίτιση της αριστείας του μαρτυρά και εξαίρει το πολεμικό μεγαλείο και τις πολεμικές ικανότητες και αρετές του Πατρόκλου.

Στ. 822: Περιγράφεται με μεστότητα και λιτότητα ο θάνατος του Πατρόκλου. Δεν χρειάζεται μελοδραματισμός και συναισθηματισμός, καθώς το δυσάρεστο γεγονός είχε προοικονομηθεί σε όλη τη ραψωδία.

Στ. 823-827: Εκτεταμένη ομηρική παρομοίωση παρμένη από τη Φύση. ~ Όπως μάχονται ένας λέοντας κι ένας αγριόχοιρος για να πιουν νερό σε μια πηγή και νικά ο αγριόχοιρος, έτσι και ο Πάτροκλος έπεσε νεκρός από τη λόγχη του Έκτορα

~ Αλαζονική συμπεριφορά και ύβρις Έκτορα ~ Προοικονομία θανάτου του Έκτορα και άλωσης της Τροίας (στ. 830-842).

Στ. 844-854: Λόγος Πατρόκλου: Προοικονομία του θανάτου του ΄Εκτορα και της άλωσης της Τροίας - Αναγνωρίζει την κακή μοίρα του που τον οδήγησε στον θάνατο, αλλά και το πολεμικό του μεγαλείο, καθώς χρειάστηκαν 3 στάδια για τον θάνατό του.

Στ. 859-867: Λόγος Έκτορα = ύβρις και αλαζονεία = προοικονομία θανάτου

Χαρακτηρισμός Έκτορα  από τον διάλογο με τον Πάτροκλο
Ο διάλογος των δύο πρωταγωνιστών λίγο πριν από τον θάνατο του Αχιλλέα αποδεικνύει μια υβριστική και αλαζονική συμπεριφορά. Ο Έκτορας υποτιμά τον Πάτροκλο και τις πολεμικές του ικανότητες, καθώς και την προστασία που του έδωσε ο Αχιλλέας με τις συμβουλές του. Υποβαθμίζει επίσης μέσα από τον λόγο του και όλους τους Αχαιούς για την πεποίθησή τους ότι θα καταλάβουν την Τροία. Ειδικά ο χαρακτηρισμός "Άθλιε!" αποδεικνύει την έπαρση και την αλαζονεία του Έκτορα, ο οποίος δεν σέβεται ούτε τις τελευταίες στιγμές του Πατρόκλου και εξακολουθεί να τον προσβάλει και να τον υποβαθμίζει. Η ύβρις και η υπεροπτική αντιμετώπιση του Έκτορα μάλιστα δεν σταματά ούτε μετά την προοικονομία του θανάτου του από τον Πάτροκλο, γεγονός που αποδεικνύει την ηθική τύφλωση (Άτη) και αυτού του ήρωα. Επομένως, ο Πάτροκλος αφήνει μια αρνητική εντύπωση στον αναγνώστη ή ακροατή αυτής της σκηνής του έπους λόγω της ύβρεως που διαπράττει, της επιθετικότητάς του, της αλαζονικής συμπεριφοράς, της υπεροψίας και της έπαρσής του.

Επιφάνεια-Ενανθρώπιση Απόλλωνα

Ο Απόλλωνας παρεμβαίνει στη μάχη και καθορίζει την εξέλιξη της υπόθεσης, με αποτέλεσμα να εξυπηρετεί την ποιητική οικονομία.  Η παρέμβαση των θεών άλλωστε αποτελεί μια συνήθη ομηρική τεχνική.

Ο Απόλλωνας εμφανίζεται με επιφάνεια στον Πάτροκλο δύο φορές. Την πρώτη φορά, στην αρχή της μάχης, για να ανακόψει την ορμητικότητά του και να τον εμποδίσει από την άλωση της Τροίας (στ. 702-710). Η δεύτερη επιφάνεια του θεού στον Πάτροκλο γίνεται στο πρώτο στάδιο της εξόντωσής του, για να τον ακινητοποιήσει με ύπουλο τρόπο, να τον τρομάξει και να τον αφοπλίσει, με αποτέλεσμα να αναχαιτίσει την ορμητική πορεία του και την αριστεία του στη μάχη. 

Η ενανθρώπιση του θεού γίνεται στον διάλογο του Απόλλωνα με τον Έκτορα (στ. 721-725). Ο Απόλλωνας   μεταμορφώνεται στον Άσιο, θείο του Έκτορα, και τον προτρέπει να πολεμήσει με σθένος, όπως του αρμόζει. Η μεταμόρφωση εξυπηρετεί την ψυχολογία του ήρωα, καθώς ο Έκτορας θα πειστεί και θα υπακούσει ευκολότερα στις συμβουλές ενός συγγενικού προσώπου, με αποτέλεσμα να ενθαρρυνθεί και να εμψυχωθεί στον μεγαλύτερο βαθμό και να είναι απόλυτα αποτελεσματικός στη μάχη.

Χαρακτηρισμός Πατρόκλου (από όλη τη ραψωδια)

Ο Πάτροκλος αφήνει μια συνολική θετική εντύπωση στον αναγνώστη/ακροατή.  Μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να φαίνεται η ηθική τύφλωση (Άτη) του ήρωα που τον ωθεί σε υβριστική και αλαζονική συμπεριφορά και κομπασμό (π.χ. στην παρομοίωση του νεκρού Κεβριόνη με δύτη, στ. 745-750), αλλά γενικότερα κυριαρχεί μια συμπαθεια και συμπόνοια για αυτόν τον ήρωα.

Ο Πάτροκλος πεθαίνει αναγκαστικά για να εξυπηρετηθεί η ποιητική οικονομία, δηλαδή να δοθεί το ισχυρότερο κίνητρο στον Αχιλλέα να επιστρέψει στη μάχη, να πολεμήσει και να δοξασθεί, με αποτέλεσμα να αποκατασταθεί η αμαυρωμένη τιμή του. Έτσι, εκπληρώνεται και η υπόσχεση του Δία στη Θέτιδα, ότι δηλαδή θα αποκαταστήσει τη θιγμένη τιμή του γιου της.

 Τέλος, ο Πάτροκλος εντυπωσιάζει και για το πολεμικό του μεγαλείο, τις μαχητικές του ικανότητες και την αυτοθυσία και αυταπάρνηση που δείχνει στη μάχη.