ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ: ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ: ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΘΗΝΑ ΜΑΛΑΠΑΝΗ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

 

 

Γέλιο στη μοναξιά

 

Σα μι’ ανταύγεια αστεριών σε μι’ ατμόσφαιρα γάμου,

που άνθη, πέπλα, κεριά, είναι όλα κατάλευκα, - παρήχηση του -λ ~ μελωδικότητα

είναι το γέλιο σου. Κ’ είναι όπως ένα

ρουμπινί (βασιλική διάσταση) δισκοπότηρο πλεγμένο μ’ αχτίνες

που πάνω απ’ την πόλη το υψώνει στα δυό του

χέρια ένας άγγελος:

 «Δεύτε

λάβετε πάντες…» - ευθύς λόγος, χριστιανική γλώσσα ~ αμεσότητα, παραστατικότητα, δραματικότητα, γλαφυρότητα, ζωντάνια, θεατρικότητα

 Το γέλιο σου,

σπιθίζει στον ήλιο σαν φώσφορο αγάπης.  

 

Φάση 1^η: Αφόρμηση

Δίνουμε τον τίτλο στους μαθητές και τους ζητάμε να αναφέρουν να τι καταλαβαίνουν ή ποια συναισθήματα τους γεννά. Μπορούμε να τους κατευθύνουμε ώστε να σχολιαστεί το οξύμωρο σχήμα γέλιο – μοναξιά.

 

Φάση 2^η : Ατομική και Συλλογική ανάγνωση του ποιήματος

Αφήνουμε τους μαθητές να διαβάσουν το ποίημα.

Κατόπιν, το διαβάζει ο εκπαιδευτικός και δίνει μια αναγνωστική οδηγία.

«Καθώς διαβάζω, εντοπίστε 3 παρομοιώσεις που υπάρχουν στο ποίημα».

 

Φάση 3^η : Ανάλυση του ποιήματος

Σα μι’ ανταύγεια αστεριών σε μι’ ατμόσφαιρα γάμου,

που άνθη, πέπλα, κεριά, είναι όλα κατάλευκα,

είναι το γέλιο σου: Ρωτάω τους μαθητές πώς κατανοούν την πρώτη παρομοίωση.

 

Ποιος είναι ο αφηγητής του κειμένου;

Απροσδιόριστος αφηγητής του ποιήματος (ποιητικό υποκείμενο) που απευθύνεται σε ένα επίσης άγνωστο πρόσωπο με απροσδιόριστα χαρακτηριστικά. Το μόνο για το άλλο πρόσωπο είναι το λαμπερό χαμόγελό του.

 

 

Κ’ είναι όπως ένα

ρουμπινί δισκοπότηρο πλεγμένο μ’ αχτίνες

που πάνω απ’ την πόλη το υψώνει στα δυό του

χέρια ένας άγγελος:

 «Δεύτε

λάβετε πάντες…»: Πώς αντιλαμβάνεστε τη δεύτερη παρομοίωση του ποιήματος;

Ποια εικόνα σχηματίζεται στη φαντασία σας; - θρησκευτική εικόνα, επιρροές του ποιητή από την εκκλησιαστική λογοτεχνία – χαμόγελο αποκτά μια ιερότητα

 

 

Το γέλιο σου,

σπιθίζει στον ήλιο σαν φώσφορο αγάπης.  

Πώς αντιλαμβάνεστε αυτήν την παρομοίωση;

 

Πώς πιστεύετε ότι νιώθει ο πρωταγωνιστής και γιατί;

 

Φάση 4^η : Ανατροφοδότηση – Δραστηριότητες

1. Αναλύστε τα συναισθήματα του ποιητικού υποκείμενου βλέποντας το γέλιο του αγαπημένου του προσώπου;
2. Εκφράστε τα συναισθήματα που σας γεννά το ποίημα σε μία παράγραφο.
3. Με βάση τα στοιχεία του ποιήματος, εμπνευστείτε και γράψτε ένα δικό σας κείμενο (πεζό ή έμμετρο).
4. Εμπνευστείτε από το ποίημα και ζωγραφήστε μία εικόνα.
5. Μπορείτε να βρείτε ή να συνθέσετε μια μελωδία ή ένα τραγούδι που να έχει σχέση με το ποίημα;
6. Ποια στοιχεία ρομαντισμού ανιχνεύονται στο ποίημα; Να τα αιτιολογήσετε.

*Επανάληψη του λογοτεχνικού ρεύματος του ρομαντισμού.

7. Αναζητήστε στο διαδίκτυο ποιήματα ή πεζά κείμενα με θέμα το γέλιο ή τη μοναξιά.
8. Πιστεύετε ότι το γέλιο υπάρχει σε ανθρώπους που βιώνουν τη μοναξιά;

 

 

 

 

 

Νικηφόρος Βρεττάκος, Τα Στάχυα

Μαζεύω τα πεσμένα στάχυα να σου στείλω λίγο ψωμί. Μαζεύω
με το σπασμένο χέρι μου ό,τι έμεινε απ' τον ήλιο
να σου το στείλω να ντυθής. Έμαθα πως κρυώνεις. (έγνοια, φροντίδα)

Την πράσινή σου φορεσιά να τη φορέσης την Λαμπρή. – τι παρατηρείτε στη μορφή του στίχου; - παρήχηση του φ/ Τι πιστεύετε ότι συμβολίζει αυτός ο στίχος; - η ίδια η φύση θα φορέσει την άνοιξη το πράσινο φόρεμά της – άνοιξη = αναγέννηση, αναδημιουργία/ θερισμός και η φροντίδα της γης = αναγέννηση, προκοπή, ανάπτυξη

Θα τρέξουν μ' άνθη τα παιδιά – μέλλον, αισιοδοξία, ζωή. Θα βγουν τα περιστέρια
κι η μάνα σου -  σύμβολο αναγέννησης και ζωής με μια ποδιά, πλατιά, γεμάτη αγάπη. – Τι εικόνες σχηματίζονται στη φαντασία σας και τι συμβολίζουν;

Πάρε όποιο δρόμο, όποια κορφή, ρώτα όποιο δένδρο θέλεις.
Μ' ακούς; Οι δρόμοι όλης της γης βγαίνουνε στην καρδιά μου. – ο έρωτάς του είναι δυνατός και αδιαμφισβήτητος
Μην ξεχαστής κοιτάζοντας το φως. Τ' ακούς; Ναρθής!

Υπογραμμίστε τα ρήματα αυτών των στίχων. Σε ποιο πρόσωπο βρίσκονται και γιατί; - απεύθυνση σε β’ ενικό – ένα αγαπημένο πρόσωπο του ποιητικού υποκειμένου/ προτρεπτική προστακτική και υποτακτική – συναισθηματική ένταση του ποιητικού υποκειμένου – ένταση της αγάπης 

 

 

Φάση 1^η : Αφόρμηση

1. Δίνουμε το ποίημα φωτοτυπημένο, αλλά λείπουν κάποιες λέξεις και πρέπει να τις συμπληρώσουν τα παιδιά χρησιμοποιώντας τη φαντασία τους.
2. Δείχνουμε στα παιδιά εικόνες με στάχυα και θερισμό σταχυών και τους ζητάμε να τις περιγράψουν και να αναφέρουν τι καταλαβαίνουν ή ποια είναι τα συναισθήματά τους.
3. Δίνουμε μόνο τον τίτλο στα παιδιά και τους ζητάμε να αναφέρουν τι καταλαβαίνουν για το περιεχόμενο του ποιήματος που θα μελετηθεί.

 

Φάση 2^η : Ανάγνωση

Αφήνουμε τους μαθητές να διαβάσουν σιωπηρά το ποίημα (ατομική ανάγνωση).

1. Συλλογική ανάγνωση από τον εκπαιδευτικό έχοντας δώσει μια αναγνωστική οδηγία: «Καθώς διαβάζω το ποίημα, παρατηρήστε τη μορφή του και αναφέρετε αν έχει στροφική οργάνωση και ομοιοκαταληξία».
2. «Να υπογραμμίσετε τα ρήματα του κειμένου και να κατανοήσετε ποιες αφηγηματικές τεχνικές υπάρχουν».

 

Φάση 3^η : Επεξεργασία του ποιήματος

Ρωτάω τους μαθητές τι κατάλαβαν σχετικά με τη μορφή του ποιήματος – δεν έχει στροφική οργάνωση, είναι όλο μία στροφή χωρίς διαχωρισμούς, δεν έχει ομοιοκαταληξία και έχει πεζολογικό τόνο/ρυθμό (σύγχρονη, μοντέρνα ποίηση).

 

Ρωτάω τα παιδιά ποια ρήματα του κειμένου υπογράμμισαν.

 1^ος στίχος: Ποια εικόνα σχηματίζετε στο μυαλό σας; - Το ποιητικό υποκείμενο να μαζεύει στάχυα – πρωτοπρόσωπη αφήγηση – ομοδιηγητικό αφηγητή – ποιητικό υποκείμενο εργάζεται στον θερισμό / εικόνα του θερισμού – μπορεί να γίνει διάλογος με τα παιδιά σχετικά με το τι γνωρίζουν ή έχουν ακούσει για τον θερισμό.

 

Μαζεύω με το σπασμένο χέρι μου ό,τι έμεινε απ' τον ήλιο
να σου το στείλω να ντυθής: Τι παρατηρείτε ως προς τη μορφή του στίχου; - επανάληψη του ρήματος μαζεύω = το ποιητικό υποκείμενο εργάζεται σκληρά στον θερισμό/ απεύθυνση σε β’ ενικό – το ποιητικό υποκείμενο απευθύνεται σε κάποιο άλλο πρόσωπο, για το οποίο νοιάζεται.

Τι καταλαβαίνετε από αυτόν τον στίχο;/ Πώς αντιλαμβάνεστε / κατανοείτε αυτόν τον στίχο;

Πιστεύετε ότι υπάρχει κάποιος συμβολισμός; Τι βαθύτερο νόημα μπορεί να κρύβει αυτός ο στίχος; - προσπάθεια διάσωσης ό,τι απέμεινε για ένα καλύτερο αύριο – ήλιος

 

 Γενική ερώτηση: Άρα, γιατί το ποιητικό υποκείμενο θερίζει τα στάχυα; - αγάπη για τη φύση και καλλιέργειά της, λόγοι επιβίωσης/ βιοπορισμού και προσφορά στο αγαπημένο πρόσωπο – δύο βασικούς θεματικούς άξονες – αγάπη/ έρωτας και φύση

 

Φάση 4^η : Ανατροφοδότηση

1. Πώς αισθάνεται το ποιητικό υποκείμενο την περίοδο του θερισμού; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με αναφορές μέσα από το ποίημα.
2. Να υπογραμμίσετε τα ρήματα του κειμένου και να βρείτε τις αφηγηματικές τεχνικές και για ποιον λόγο χρησιμοποιούνται.
3. Με βάση τα ερεθίσματα και τις σκέψεις που σας γεννά το ποίημα, γράψτε ένα δικό σας κείμενο (πεζό ή έμμετρο).
4. Με βάση τα ερεθίσματα και τις σκέψεις που σας γεννά το ποίημα, ζωγραφίστε μια εικόνα.
5. Μετατρέψτε αυτό το ποίημα σε ημερολογιακό κείμενο.

 

Μικρή Μοναξιά, Γιάννης Ρίτσος

Λιτή γωνιά της αυλής, μέσα στα σαπουνόνερα,

κάτι τριαντάφυλλα καμπούριασαν απ’ το βάρος της ευωδιάς τους.

Κανένας δε μύρισε αυτά τα τριαντάφυλλα.

Καμιά μοναξιά δεν είναι μικρή.

 

 

 

1^η Φάση: Αφόρμηση

1. Δίνουμε τον τίτλο στα παιδιά και τους προτρέπουμε να εκφράσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους.
2. Δείχνουμε στους μαθητές εικόνες/πίνακες με θέμα τη μοναξιά και τους ζητάμε να περιγράψουν τι βλέπουν και τι καταλαβαίνουν.

 

2^η Φάση: Ανάγνωση

Ατομική ανάγνωση

Συλλογική ανάγνωση από τον εκπαιδευτικό με μια αναγνωστική οδηγία: «Καθώς διαβάζω παρατηρήστε τη μορφή του ποιήματος και σημειώστε αν έχει στροφική δομή και ομοιοκαταληξία».

 

3^η Φάση: Επεξεργασία

Ξεκινάμε με τον έλεγχο της αναγνωστικής οδηγίας. Σημειώνουμε ότι το ποίημα είναι μία μόνο στροφή – μεστότητα και πυκνότητα νοημάτων και δεν έχει ομοιοκαταληξία (μοντέρνα ποίηση).

 

1^ος στίχος: Ποια εικόνα σχηματίζεται στο μυαλό σας διαβάζοντας αυτόν τον στίχο;

Μπορούμε να μιλήσουμε για τη χρησιμότητα της αυλής σε σπίτια παλιάς αρχιτεκτονικής σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και να δείξουμε σχετικές εικόνες. – Αξιοποίηση της βιωματικής γνώσης των παιδιών

 

2^ος στίχος: Ποιο σχήμα λόγου απαντά σε αυτόν τον στίχο; Τι δηλώνει;

 

3^ος και 4^ος στίχος: Τι συμβολίζουν αυτοί οι στίχοι; Τι σημαίνει ότι τα πανέμορφα τριαντάφυλλα δεν τα μυρίζει κανείς;

 

Βασικό μήνυμα του κειμένου: Η μοναξιά δεν είναι μικρή = ασήμαντη.

 

4^η Φάση: Ανατροφοδότηση

1. Αναθέτω στους μαθητές να βρουν εικόνες από σπίτια παλιάς αρχιτεκτονικής με μεγάλες αυλές και να γράψουν σε τι χρησιμοποιούνταν εκείνη την εποχή.
2. Υπάρχει μοναξιά και αποξένωση στις μέρες μας; Ναι ή όχι και γιατί;
3. Τι συμβολίζουν τα τριαντάφυλλα που δεν τα μυρίζει κανείς; Γνωρίζετε ανθρώπους που δεν εισπράττουν την προσοχή και τη φροντίδα των άλλων; Να αναφέρετε παραδείγματα από την εμπειρία σας.
4. Εμπνευστείτε ένα κείμενο από το ποίημα που αναλύθηκε.
5. Εμπνευστείτε και ζωγραφήστε μια εικόνα από το ποίημα που σας δόθηκε.

 

 

 

 

 

 

Κόκκινο Δεξί Χέρι, Nick Cave

Θα τον δεις στους εφιάλτες σου,

θα τον δεις στα όνειρα σου

Θα εμφανιστεί από το πουθενά αλλά

δεν είναι αυτό που φαίνεται

Θα τον βλέπεις στο μυαλό σου,

στην οθόνη της τηλεόρασης

Και έι φίλε, σε προειδοποιώ

να την κλείσεις

 

Σε ποιον απευθύνετε το ποιητικό υποκείμενο; - σε κάποιο υποθετικό πρόσωπο/στον ίδιο τον εαυτό του

Από τι πρέπει να προστατευτούμε; Με ποιο μέσο θα εμφανιστεί; - φόβοι μας

 

Είναι φάντασμα, είναι θεός,

είναι άνθρωπος, είναι γκουρού

4 πιθανές απαντήσεις – συμβολισμούς

Τι συμβολίζουν όλα αυτά τα πρόσωπα και ποιος ο ρόλος τους στη ζωή του ανθρώπου;

 

Είσαι ένα μικροσκοπικό γρανάζι

στο καταστροφικό του σχέδιο

Σχεδιασμένο και σκηνοθετημένο από

το κόκκινο δεξί του χέρι.

 

Τι πιστεύετε ότι σημαίνει η τελευταία δήλωση του ποιητικού υποκειμένου;

Τι μήνυμα θέλει να περάσει το ποίημα;

 

1^η φάση: Αφόρμηση

Δίνουμε τον τίτλο στους μαθητές και τους προτρέπουμε να εκφράσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα που τους γεννά.

 

2^η φάση: Ανάγνωση

Ατομική

Συλλογική ανάγνωση με την ακόλουθη αναγνωστική οδηγία: «Παρατηρήστε τη μορφή του κειμένου και σημειώστε αν έχει στροφική δομή, ομοιοκαταληξία και επαναλήψεις».

«Να υπογραμμίσετε τα ρήματα του κειμένου και να βρείτε τις αφηγηματικές τεχνικές του».

 

3^η φάση: Επεξεργασία

Ξεκινάμε με τον έλεγχο της αναγνωστικής οδηγίας.

Δεν έχει στροφική δομή ούτε ομοιοκαταληξία – μοντέρνα ποίηση – παρατηρούνται επαναλήψεις – κοφτός και μικροπερίοδος λόγος = συναισθηματική ένταση – μυστηριώδες κλίμα / ατμόσφαιρα του κειμένου

 

4^η Φάση: Ανατροφοδότηση

1. Πώς πιστεύετε ότι το νιώθει το ποιητικό υποκείμενο δίνοντας τις συμβουλές του σε β’ ενικό πρόσωπο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
2. Το β’ ενικό πρόσωπο κυριαρχεί στο ποίημα. Σε ποιον πιστεύετε ότι απευθύνετε ο ποιητής και τι ύφος δημιουργεί; - παραστατικότητα, θεατρικότητα, αμεσότητα, ζωντάνια, ηθικοδιδακτικό τόνο – μας αφυπνίσει, να μας δραστηριοποιήσει
3. Από τι τελικά πρέπει να προστατευτεί ο άνθρωπος; Να αναλύσετε τους σχετικούς συμβολισμούς του ποιήματος.
4. Ποιοι είναι οι δικοί σας φόβοι; Να τους αναλύσετε σε μία παράγραφο.
5. Πώς πιστεύετε ότι οι άνθρωποι μπορούμε να καταπολεμήσουμε τους φόβους μας;
6. Δικό σας κείμενο ή εικόνα βάσει των ερεθισμάτων του ποιήματος