Πάνος Γιαλίτσης, Οι Κύκνοι της Περιβόλας: Πόσο έτοιμοι είμαστε να παλέψουμε για την αγάπη; Κριτική της Αθηνάς Ν. Μαλαπάνη

Η γοητεία αυτού του μυθιστορήματος ξεκινά ήδη από τον τίτλο του. Ο κάθε αναγνώστης θα αναρωτηθεί ποιο μέρος είναι η Περιβόλα και εάν όντως έχει κύκνους. Το ατμοσφαιρικό εξώφυλλο εντείνει την περιέργεια του αναγνώστη να εισέλθει στον κόσμο αυτού του μυθιστορήματος και τελικά, να ανακαλύψει αυτό το μέρος, αλλά κυρίως τον βαθύτερο συμβολισμό του που συνδέεται με το περιεχόμενο της ιστορίας.

            Η ιστορία αφορά σε δύο ή μάλλον σε τέσσερα ιδιότυπα ζευγάρια. Η Σοφιάννα και ο καρδιακός φίλος της, ο Σταύρος, ο Παύλος και η Μυρτώ, αλλά και δύο άλλες γυναίκες που εμπλέχθηκαν στη ζωή του, η Μαρίνα και η Άσπα. Γύρω από αυτά τα τέσσερα ζευγάρια, θεμελιώνεται και οργανώνεται αριστοτεχνικά η πλοκή του σχεδόν αστυνομικού θα λέγαμε μυθιστορήματος. Εντούτοις, αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχει και άλλο ένα ζευγάρι, ο Αρίστος και η Φρόσω, που ανήκουν στο μακρινό παρελθόν, αλλά η δική τους πολύπλοκη και ανεκπλήρωτη ιστορία αγάπης επιλύουν πολλούς συμβολισμούς και γρίφους της ιστορίας οδηγώντας τον αναγνώστη πιο κοντά στη διαλεύκανση του μυστηρίου. Μέσα από αναδρομικές αφηγήσεις που εμπλέκουν το αφηγηματικό παρόν με το αφηγηματικό παρελθόν, ο αφηγητής καταφέρνει να αποδώσει συνολικά τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τα κίνητρα, τις αποφάσεις και τις επιλογές, συνετές και παρορμητικές, όλων των ηρώων του. Είναι αξιοσημείωτο ότι η πλοκή είναι τόσο ιδιαίτερα διαμορφωμένη που ο αναγνώστης έχει την εντύπωση ότι έχει κάποια κενά, με αποτέλεσμα να θέλει να συνεχίσει την ανάγνωση για να καλύψει αυτές τις απορίες του μέσα από την εξέλιξη της πλοκής. Στις αναδρομικές αφηγήσεις ξεχωρίζουν κάποιες ιδιαίτερες σκηνές στις οποίες παρουσιάζεται το παρελθόν των πρωταγωνιστών, με απόρροια να γίνονται ακόμα καλύτερα κατανοητοί ως προσωπικότητες και να ερμηνεύονται τα βαθύτερα κίνητρά τους. Σε μία τέτοια αναδρομική αφήγηση, εξηγείται ποιος τόπος είναι η Περιβόλα, τι ρόλο έχουν οι κύκνοι, ακόμα και ποιος ήταν ο λόγος που ιδρύθηκε το αντικαρκινικό – ογκολογικό νοσοκομείο «Άγιος Σάββας», ιστορικά στοιχεία που ανακατασκευάζονται λογοτεχνικά με έναν μοναδικό και συγκινητικό τρόπο.

Με άλλα λόγια, πολλές φορές η εξέλιξη της πλοκής γενικά, αλλά και η συναισθηματική μεταβολή και εξέλιξη των ηρώων ειδικά κρατάει άγρυπνο τον αναγνώστη και τον ωθεί στη συνέχιση της ανάγνωσης του βιβλίου. Θεωρώ ότι η γοητεία της ανακάλυψης της εξέλιξης της πλοκής και των ηρώων αποτελεί το καλύτερο κίνητρο που μπορεί ένας συγγραφέας να δώσει στον αναγνώστη. Αξίζει να αναφερθεί ότι η τριτοπρόσωπη αφήγηση που εφαρμόζει ο συγγραφέας διακόπτεται από διαλόγους μεταξύ των πρωταγωνιστών, με αποτέλεσμα η αφήγηση να μην έχει μονοτονία, αλλά παραστατικότητα και περισσότερο ενδιαφέρον.

            Η εξέλιξη της πλοκής εξαρτάται και από ένα σημαντικό αντικείμενο, του οποίου ο συμβολικός χαρακτήρας και η κάτοχός του καθορίζουν την πορεία της ιστορίας: ένα μενταγιόν με δύο κύκνους και ο συμβολισμός τους συμβάλλει σημαντικά στην εξέλιξη της ιστορίας. Επιπλέον, έναν καθοριστικό και συμβολικό ρόλο στην εξέλιξη της πλοκής διαδραματίζει και η τεχνική του ονείρου. Πρόκειται για μία τεχνική που απαντά σε διάφορα έργα, έναν κοινό λογοτεχνικό τόπο, που προοιωνίζει τις εξελίξεις του μέλλοντος λειτουργώντας συμβολικά και δημιουργώντας μια μυστηριώδη και υποβλητική ατμόσφαιρα. Μία ακόμη εντυπωσιακή τεχνική είναι η λογοτεχνική ανακατασκευή της Λίμνης των Κύκνων, καθώς αυτή η ιστορία συνδέεται άρρηκτα με την εξέλιξη της πλοκής του ενός ζευγαριού. Επομένως, πρόκειται για μία εγκιβωτισμένη αφήγηση μέσα στο ίδιο το μυθιστόρημα. Τέλος, ο συμβολισμός των πτηνών, τόσο των κύκνων όσο και των γλάρων, αποδεικνύουν πολλά για τον συναισθηματικό κόσμο των ηρώων και λειτουργούν σαν μία κλωστή που συνδέει πράξεις, αποφάσεις και συνθήκες των ηρώων.

            Όσον αφορά στο περιεχόμενο, το μυθιστόρημα αυτό μεταφέρει σημαντικά μηνύματα για τις ανθρώπινες σχέσεις, την αγάπη και εάν μπορεί να παραμείνει άφθαρτη και αναλλοίωτη στον χρόνο και τις δυσχέρειες, τον έρωτα και την εκδικητική του πολλές φορές φύση, το γάμο και το κάτω από ποιες συνθήκες είναι υγιής. Όλα αυτά αποτελούν προβληματισμούς που απασχολούν τον κάθε άνθρωπο, ειδικά στη σύγχρονη εποχή που οι σχέσεις, φιλικές και ερωτικές, δοκιμάζονται, έχουν ίσως αμαυρωθεί και θεωρούνται ακόμη δυσκολότερες και απαιτητικές. Επομένως, πιστεύω ότι ένα μεγάλο ποσοστό των αναγνωστών μπορεί να βρει κάποια δικά του κομμάτια και να ταυτιστεί με τους ήρωες και τις καταστάσεις αυτής της ιστορίας.

Ένα ακόμη κοινωνικό μήνυμα που μεταλαμπαδεύεται μέσα από αυτό το μυθιστόρημα είναι η αντιμετώπιση του καρκίνου και ειδικά, του καρκίνου του μαστού που θεωρείται ένα αρνητικό γυναικείο «προνόμιο» και μπορεί να διαστρεβλώσει τη γυναικεία ομορφιά και θηλυκότητα. Γενικά, η επιρροή του καρκίνου στην ψυχολογία του ατόμου και του περίγυρού του αποτελεί ένα ευαίσθητο θέμα που αξιοποιείται και προσεγγίζεται με πολύ λεπτό και ανθρώπινο τρόπο στο έργο. Μάλιστα, με εφαλτήριο αυτό το ζήτημα, ο συγγραφέας φαίνεται να διερευνά και να ενδιαφέρεται για την επιρροή της γυναίκας, της μητέρας, της γιαγιάς, της συντρόφου, της συζύγου, στη διαμόρφωση της προσωπικότητας, ακόμη και των μελλοντικών σχέσεων ενός άντρα, κάθε άντρα.

Καθώς η ανάγνωση ολοκληρώνεται, διαπιστώνουμε ότι οι ήρωες βρίσκουν τη θέση τους και λαμβάνουν τελικά αυτό που τους αξίζει. Μετά από πολλές εσωτερικές και εξωτερικές συγκρούσεις, οι πρωταγωνιστές μας αποκαλύπτουν και αποκαλύπτονται διαλευκαίνοντας ακόμα και τα πιο σκοτεινά σημεία της πλοκής. Έτσι, επέρχεται η λύτρωση και η κάθαρση των ηρώων, αλλά και όλων εμάς των αναγνωστών. Αυτό που γίνεται σαφές στο τέλος είναι ότι σε αυτό το έργο αποπνέεται η αγάπη, κυριαρχεί η αγάπη, διδάσκεται η αγάπη. Η αγάπη που δοκιμάζεται, αγωνίζεται, πολεμά, έχει ανάγκη να πιστέψει σε κάτι ανώτερο και ιδανικό, φθείρεται, σκοτώνεται, ανασταίνεται και αναγεννιέται. Έχουμε ανάγκη από περισσότερα βιβλία που μας διδάσκουν την αγάπη σε μια εποχή που αυτό το συναίσθημα θεωρείται αδυναμία!

Ανακαλύψτε κι εσείς τους Κύκνους της Περιβόλας του Πάνου Γιαλίτση από τις εκδόσεις Πηγή!