Είδαμε την παράσταση … Η ΚΩΜΩΔΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΕΞΗΓΗΣΕΩΝ του Ουίλιαμ Σαίξπηρ! Κριτική: Αθηνά Μαλαπάνη, ΜΑ Κλασικής Φιλολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών
Η κωμωδία των παρεξηγήσεων είναι το πιο μικρό έργο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ (συνολικά 1.780 στίχοι).Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς γράφτηκε (ίσως τον Δεκέμβριο του 1594), ωστόσο οι μελετητές συμφωνούν, συμφωνούν στο ότι πρόκειται για «αριστοτέχνημα της κωμικής φαντασίας». Επικρατούσα άποψη είναι ότι ο Σαίξπηρ είχε πηγή του τον Λατίνο κωμωδιογράφο Πλαύτο, με τους Μέναιχμούς του, που είχε κυκλοφορήσει στα αγγλικά, και τον επίσης Λατίνο κωμωδιογράφο Τερέντιο, με τον Αμφιτρύωνά του.
Όμως ο Άγγλος επίγονος ξεπέρασε κατά πολύ τους Λατίνους προγόνους του. Ο Σαίξπηρ ήξερε και διάβαζε με άνεση τη λατινική γραμματεία, η οποία ήταν υποχρεωτική στα σχολεία της εποχής του και «ενδέχεται να διάβαζε τα λατινικά καλύτερα από πολλούς κλασικούς φιλολόγους σήμερα». Παρεμπιπτόντως, σε αυτήν την κωμωδία οφείλεται και η ύπαρξη της λέξης σωσίας. Κι επειδή ο Σαίξπηρ διπλασίασε το ζεύγος των διδύμων, πολλαπλασίασε τους σωσίες επί σκηνής, πολλαπλασιάζοντας και τη σύγχυση, τη φάρσα, το γελοίο και κωμικό στοιχείο και κατά συνέπεια, και το κέφι.
Τρία είναι τα κυρίαρχα μοτίβα που θα αναδείξει το έργο: ο κίνδυνος, ο πλούτος, ο χρόνος, τα οποία θα εμφανιστούν από την αρχή του έργου. Θα τηρηθούν οι αριστοτελικές ενότητες δράσης, τόπου και χρόνου, δηλαδή όλα θα αρχίσουν πρωί και θα τελειώσουν με τη δύση του ήλιου, όπως στο αρχαίο ελληνικό θέατρο. Θα επιτευχθεί η συνύπαρξη του παλιού με την ανατροπή του.
Ο Σαίξπηρ παίζει με αριστοτεχνικό τρόπο με τις λέξεις και έννοιες που αφορούν στις δεσμεύσεις και τα δεσμά. Άνθρωποι που δένονται και λύνονται, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Η περίπτωση του Δρόμιου, που ήταν δούλος και δεσμώτης και τώρα είναι δούλος και λυόμενος, αλλά και ο Αντίφιλος (ο αφέντης του), που δένεται από τον κλητήρα και συλλαμβάνεται ως κλέφτης και άρρωστος -δαιμονισμένος -ενώ στην πραγματικότητα, δεν είναι- αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Αυτό το στοιχείο που κυριαρχεί στο έργο μας παραπέμπει στον μύθο του σπηλαίου του Πλάτωνα. Οι δεσμώτες είναι καθηλωμένοι στο σπήλαιο και βλέπουν τις σκιές στο τοίχωμα του σπηλαίου, τις οποίες θεωρούν ως αληθινές οντότητες – υπάρξεις και δεν αντιλαμβάνονται ότι αποτελούν τα είδωλα της πραγματικότητας. Έτσι, και εδώ: οι ήρωες δεν αντιλαμβάνονται την αλήθεια, δεν πιστεύουν τους διδύμους και όλα μπερδεύονται πολύ χαριτωμένα και διασκεδαστικά.
Επιπλέον, η κωμωδία αυτή στηρίζεται στην αντίθεση του είναι και του φαίνεσθαι, καθώς οι δίδυμοι (αφεντικό και δούλος) βιώνουν τόσες παρεξηγήσεις και ευτράπελα, ακριβώς επειδή οι άλλοι προσκολλώνται στο φαίνεσθαι και όχι στο είναι, στην πραγματικότητα.
Οι ερμηνείες των ηθοποιών υπήρξαν εξαιρετικές. Όλοι είχαν προσεγγίσει πολύ σωστά το κείμενο και αποτύπωναν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε ρόλου. Οι πρωταγωνιστές, Νίκος Κουρής και Ορφέας Αυγουστίδης, ενσάρκωσαν εξαιρετικά τους διπλούς ρόλους τους, εφαρμόζοντας διαφορετικά στοιχεία κάθε φορά. Κατάφεραν να ανταποκριθούν και οι δύο επάξια στα διαφορετικά πρόσωπα που έπρεπε να υποδεικνύουν κάθε φορά.
Ο συνδυασμός των λόγων και της δραματοποίησής τους με τον ήχο και τη συνεχή και ρυθμική κίνηση των ηθοποιών ήταν επίσης αξιέπαινος. Ήταν εντυπωσιακό το ότι ο ήχος παραγόταν -ως επί το πλείστον- με απλά μέσα (π.χ. μπαλόνια, σκεύη) και συνόδευε με μαεστρία την εξέλιξη της πλοκής, επιτονίζοντας το κωμικό στοιχείο. Τέλος, η χρήση των κατόπτρων (καθρέφτες) συντελεί στο να επισημάνει ακόμη περισσότερο τον ρόλο των ειδώλων στη ζωή μας και πόσο καθοριστικά είναι κάποιες φορές.
Η παράσταση αυτή κατορθώνει να μεταλαμπαδεύσει πολλά και ποικίλα μηνύματα, παρά την ταχεία εξέλιξη της δράσης της και της πλοκής της. Παρουσιάζει τον ρόλο της γυναίκας και την ισότητα των δύο φύλων, ειδικά στο πλαίσιο της συζυγικής σχέσης, την εντιμότητα στις οικονομικές συναλλαγές, αλλά κυρίως πόσο δύσπιστοι είμαστε εμείς οι άνθρωποι και πόσο εύκολα μπορούμε να προσκολληθούμε στα φαινόμενα, ακόμη κι αν αυτά είναι απατηλά.